ته‌وه‌رێ كه‌سایه‌تێن سارته‌ری د دوو دیتنێن جودا دا.
سه‌رحان ئه‌حمه‌د سه‌رحان
دده‌قێ ڕه‌سه‌ن و ئاماده‌كرنه‌كا نوی
شانۆگه‌رییا (ده‌رگه‌هێن داخستی) ب ئینگلیز (No exit) ئه‌ڤه ئێكه ژ به‌رزترین به‌رهه‌مێن فیله‌سوفـێ هه‌بوونگه‌ر یێ فه‌ره‌نسی (ژان پۆل سارته‌ر) ئێكه‌م نمایشا وێ ل سالا 1944 بوو ئێكسه‌ر پشتی رزگاربوونا فه‌ره‌نسا دجه‌نگێ جیهانیێ دوویێدا، دڤێ شانۆگه‌ریێدا سارته‌ری پێكۆل كرییه بابه‌تێ په‌یوه‌ندییا دناڤبه‌را مرۆڤان و دیتنا خۆ بۆ دۆژه‌هێ وه‌ك هه‌بوونا مرۆڤان بده‌ربڕیت، ب رێكا په‌یوه‌ندیێن جڤاكی یێن روی ب روی دگه‌ل هه‌بوونا مرۆڤی ، ئانكو سارته‌ری ب رێكا ئه‌ڤی ده‌قی دیتنا خۆ ل سه‌ر ناڤه‌ندا هه‌بوونگه‌ریێ و روی ب روی بوونا وێ دگه‌ل نه‌بوونگه‌ریێ نیشادایه.
سارته‌ری دۆژه‌ه ب ئاوایه‌كێ دی وێنه‌كرییه، ئه‌م دبینن كۆ ژۆره‌ك ب دیزاینێن ئیمبراتۆریا دوویێ كرییه دۆژه‌ه، زێده‌باری هه‌بوونا په‌یكه‌ره‌كێ برونزی و صوپه‌كا داران، دگه‌ل سێ مه‌قعه‌دێن ب ڕه‌نگێن جیاواز (شینه‌كێ ئه‌سمانی – سۆره‌كێ گرتی – كه‌سك)، و كێڕه‌ك كۆ ب رێكا وێ نامه دهێنه ڤه‌كرن، و ب تنێ ده‌رگه‌هه‌ك هه‌یه وێ ژۆرێ ب ده‌رڤه گرێدده‌ت. ئانكو هه‌می ئه‌و تشتێن ددۆژه‌هێ دا هاتینه دانان كه‌ره‌سته‌یێن مه یێن رۆژانه ئه‌م بكاردئینن.
زێده‌باری وی شێوه‌ی دۆرهێلی ئه‌م تێبینی دكه‌ین كۆ سارته‌ری كه‌سایه‌تیێن خۆ ژی ب شێوه‌یه‌كێ هه‌بووبنگه‌ری نه‌هه‌لبژارتینه به‌لێ ب رێكا دیالۆگ و مونولوگان هه‌بوونگه‌ریا خۆ ئاشكه‌را دكه‌ن ئه‌و ژی ده‌مێ هه‌لویستێن خۆ ب شێوه‌یه‌كێ ئازادیانه دهه‌لبژێرن.
كه‌سایه‌تیێن شانۆگه‌ریێ:
یوسف گارسێن: رۆژنامه‌ڤانه، یێ ژ جه‌نگی ڕه‌ڤی دیسان سیمایێن لاوازی و تۆندی و خیانه‌تێ لێ ئاشكه‌رانه، ژ ئه‌نجامێ ڕه‌ڤینا وی ژ جه‌نگی دهێته كۆشتن ب دۆازده گولله‌یان، ئه‌ڤ چه‌نده دبیته سه‌ده‌ما وێ یه‌كێ كۆ هه‌ڤژینا وی یا وه‌فادار ژی بمریت، ئه‌و ب ڤی شێوه‌ی خۆ ل ده‌ستپێكێ دده‌ته نیاسین لێ پشتی هینگێ ئه‌م ژ ده‌ڤێ وی دزانن كۆ وی خۆشتڤیه‌كا كچ هه‌بوو و خیانه‌ت ل هه‌ڤژینا خۆ دكر ب رێكا وێ، زێده‌باری هندێ وی ل مالا خۆ ئه‌ڤ چه‌نده دگه‌ل دكر و سه‌ره‌ده‌ریا كۆله‌یان دگه‌ل هه‌ڤژینا خۆ دكر هه‌تا وێ رادده‌ی بچیت سپێده‌هیه‌كێ قه‌هوه‌كێ بۆ وی و خۆشتڤیا وی ئاماده بكه‌ت.
ئاینێز سێرانۆ: پۆسته‌چییه، یا ڕه‌گه‌ز بازه (لێزبیان)، سیمایێن تۆندیێ لێ دیارن، دانپێدانێ ب شاشیێن خۆ دكه‌ت بێ ترس، ب رێكه‌كێ ژ رێكا هه‌ڤژینا پسمامێ خۆ قائیل دكه‌ت كۆ په‌یوه‌ندییه‌كا حه‌زژێكرنێ دگه‌ل گرێبده‌ت، ده‌مێ پسمامێ وێ ب ڤێ په‌یوه‌یوه‌ندیێ دزانیت ئێكسه‌ر خۆ دكۆژیت، ئه‌ڤجا ب شێوه‌یه‌كێ به‌رده‌وام گازنده ل سه‌ر وێ یه‌كێ دكرن كۆ ئه‌و هه‌ردوو تاوانبارن، ئه‌ڤ چه‌نده بۆ سه‌ده‌ما وێ یه‌كێ كۆ هه‌ڤژینا پسمامێ وێ غازێ ب شه‌ڤ ده‌مێ نڤستی ڤه‌كه‌ت و داویێ ب ژیانا خۆ و ئاینێزێ بینیت.
ئاستیل رێگوولت: كچه‌كا جوانه و ژ ماله‌كا ڕێزداره، نه‌چار دبیت و شوی ب زه‌لامه‌كێ دانعه‌مر دكه‌ت، ل پشت هه‌ڤژینێ خۆ یێ دانعه‌مر په‌یوه‌ندییه‌كا حه‌زژێكرنێ دگه‌ل تۆلازه‌كێ جوان چێدكه‌ت، ا زارۆكه‌ك (كچه‌ك) ژ وی دبیت، ده‌مێ كچا وێ دبیت ئێكسه‌ر دهاڤێته دناڤ ده‌ریاچه‌كێدا و دكۆژیت، ده‌مێ ئه‌و كۆرێ په‌یوه‌ندی دگه‌ل گرێدای ڤێ چه‌ندێ دزانیت ئێكسه‌ر خۆ دكۆژیت، پشتی چه‌نده‌كێ ئه‌و بخۆ ژی ب نه‌خۆشیه‌كا گران دمریت.
خزمه‌تكار: سارته‌ری ب شێوه‌یه‌كێ كویر ئه‌ڤ كه‌سایه‌تییه بۆ مه نه‌دایه ناسكرن ب تنێ تاكه كه‌سه دشانۆگه‌ریێدا دشێیت ب شێوه‌یه‌كێ ئازاد بهێت و بچیت ، لێ وی بێهنڤه‌دانه‌ك هه‌یه كۆ تێدا دچیته نهومێ سه‌ری و دگه‌ل مامێ خۆ – مه‌زنێ خزمه‌تكاران – ده‌رباز دكه‌ت.
ب كورتی ئه‌م دشێین بێژین كۆ ئه‌ڤ كه‌سایه‌تیێن هه هه‌می ئه‌ون یێن كۆ ژ ئه‌گه‌رێ سزا خه‌لكی ل سه‌ر ئه‌ردی یێن هاتینه دناڤ دۆژه‌هێدا، لێ ژبه‌ر چ سارته‌ری ئه‌ڤ هه‌لبژارتییه كۆ ئه‌ڤ چوار كه‌سایه‌تییه دئێك ژۆردا بن و دناڤ دۆژه‌هێدا، ئه‌گه‌ر ئه‌م ڤه‌گه‌رین شانۆگه‌ریێ دێ بینن كۆ ددیالۆگه‌كێدا كه‌سایه‌تییا (یوسف گارسێن) دا دهێته گۆتن:
- خه‌لك دۆژه‌هه!
ئه‌م ب ڤی شێوه‌ی دزانن و دناڤ ده‌قی دا ئاشكه‌را دبیت كۆ هه‌لبژارتنا سارته‌ری بۆ ڤان هه‌ر سێ كه‌سایه‌تیان ب تنێ ژبۆ وێ یه‌كێ یه كۆ ئێك و دوو سزا بده‌ن، چونكی ئاستێل پێكۆلێ دكه‌ت دلێ گارسێنی بكێشته خۆ، دهه‌مان ده‌مدا ئاینێز پێكۆلێ ئاستێلێ بكێشه خۆ، ئاستێل ب ڤان دیتنێن ئاینێزێ تێك دچیت، گارسێن ژی دكه‌ڤیته دناڤ حه‌زێن خۆ بۆ ئاستێلێ و چاڤێن ئاینیزێ بۆ وی و گومانێن خیانه‌ت و ترسنۆكیێ. ئانكو ب رێكا هه‌لبژارتنا بریارێن كۆ ئه‌و حه‌ز دكه‌ن ئه‌نجامدده‌ن ل گۆر كه‌سایه‌تییا خۆ ئه‌و ئێك و دوو سزا دده‌ن. هه‌ر ژ ڤێرێ ئه‌م ب شێوه‌یه‌كێ رۆهن ل رسته‌یا (خه‌لك دۆژه‌هه) دگه‌هین و مه‌ره‌مێن سه‌ره‌كی یێن سارته‌ری.
ل فێسته‌ڤالا شانۆیا كه‌ركووك خۆلا دوویێ یا هونه‌رمه‌ند (عه‌لی كه‌ریم) یاكۆ ژ رۆژا 5/12/2021 ده‌ستپێكری و به‌رده‌وام بووی هه‌تا 30/12/2021، باژێرێ دهۆكێ ب شانۆگه‌رییا (كی دێ ده‌ركه‌ڤیت؟) ژ نڤیسینا ژان پۆل سارته‌ری، وه‌رگێرانا: سه‌رحان ئه‌حمه‌د سه‌رحان، ژ ئاماده‌ركرن و ده‌رهێنانا هه‌لكه‌ت ئدریس عابد به‌ژدار بووبوو، بابه‌تێ شانۆگه‌ریێ ژ ده‌قێ (ده‌رگه‌هێن داخستی) یێ ژان پۆل سارته‌ری وه‌رگرت بوو، پشتی كۆ ئه‌ڤ شانۆگه‌رییه ژ باژێرێ كه‌ركووكێ ڤه‌گه‌ریایه دهۆكێ، دووباره ل رۆژانێن 5-6/12/2021 هاته نمایشكرن ل هۆلا په‌یمانگه‌ها هونه‌رێن جوان – دهۆك.
ده‌مێ ئه‌م دهێین و ل به‌رهه‌مێ (كی دێ ده‌ركه‌ڤیت؟) بنێرین دێ بینن كۆ ده‌رهێنه‌ری ب شێوه‌یه‌كێ هویر پێكۆل ل سه‌ر وێ یه‌كێ كرییه هزرا نڤیسه‌ری ب پارێزیت لێ دویراتیێن شانۆگه‌ریێ گوهۆڕی، ئه‌م تێبینی دكه‌ین كۆ ب ڕه‌هه‌ندێن ڤان كه‌سایه‌تییان تا راده‌یه‌كێ گوهۆڕیه، ب ڤی شێوه‌ی:
گارسێن: رۆژنامه‌ڤان، رۆماننڤیس، زێده‌باری وێ یه‌كێ رێڤه‌به‌رێ رۆژنامه‌یه‌كا ئاشتی خواز، جهێ مه‌ترسیێیه بۆ حكومه‌تا خۆ یا گه‌نده‌ل، دده‌مه‌كێ دا ئه‌م تێبینی دكه‌ین كۆ بۆ چه‌نده‌كێ پێكۆلێ دكه‌ت ل (ئاستێل) – كه‌سایه‌تیا دناڤ شانۆگه‌رییا (كی دێ ده‌ركه‌ڤیت) نه‌ك یا ڕه‌سه‌ن (ده‌رگه‌هێن داخستی) – ئاشق بیت.
ئاستیل: كچه‌كا بێ گونه‌ه، كه‌ڕ و لال، ژیێ وێ نه‌هایه ده‌ستنیشانكرن لێ ب رێكا جلوبه‌رگێن وێ یێن سپی وه‌كی بویكا و چه‌نتێ وێ یێ قوتابخانێ و یاریكێن وێ یێن زارۆكان ئاشكه‌را دبیت كۆ ژیێ وێ دناڤبه‌را 6 هه‌تا 10 سالیێدایه.
ئاینیز: ده‌رهێنه‌ری ل ڤێرێ رویدانێن ب سه‌ری كه‌سایه‌تیا (ئاستێل) یێن كرینه به‌هرا ئاینیزا خۆ، لێ چه‌وانیا مرنا وێ هێلایه وه‌كو نڤیسه‌رێ ئێكێ – ژان پۆل سارته‌ر – ئاماژه پێ كری، ئه‌و ژی ب رێكا ڤه‌كرنا وێ بۆ بۆریا غازێ.
خزمه‌تكار: ڕه‌گه‌ز بازه، گرنگترین تایبه‌تمه‌ندیا ڤێ كه‌سایه‌تیێ كۆ ڕه‌گه‌ز بازه (گه‌ی)، هه‌ر چه‌نده ده‌رهێنه‌ری وه‌كی نڤیسه‌رێ ئێكێ بۆ مه گه‌له‌ك باس ل ڤێ كه‌سایه‌تیێ نه‌كرییه لێ ب شێوه‌یه‌كێ ژ شێوه‌یان هنده‌ك سیمایێن كه‌سایه‌تییا ئاینێز (یا سارته‌ری) كرییه به‌هرا وی كۆ ئه‌و ژی ڕه‌گه‌ز بازی، لێ ل شوینا وی بكه‌ته حه‌زێكه‌رێ مێیان، كه‌سایه‌تیا خۆ كرییه حه‌زژێكه‌رێ نێران.
شانۆیا (كی دێ ده‌ركه‌ڤیت) هه‌مان هزرا شانۆیا سارته‌ری هه‌بوویه، كۆ ئه‌و ژی سزا دانا مرۆڤان بۆ ئێك و دوو، لێ ئه‌م ل ڤی به‌رهه‌می دبینن كۆ ده‌رهێنه‌ری سزادان كرییه به‌هرا دوو كه‌سایه‌تیان ب تنێ ئه‌و ژی (ئاینێز) یاكۆ حه‌ز دكه‌ت هه‌م به‌رێ گارسێنی ب شێوه‌یه‌كێ به‌رده‌وام بكێشته خۆ و هه‌م ژی وی سزا بده‌ت و بكه‌ته پێترانكێ خۆ دبابه‌تێن سۆزداریێدا، لێ گارسێن ژی وێ ب هه‌مان شێوه سزا دده‌ت ده‌مێ ل شوینا گرنگیێ ب وێ بده‌ت، گرنگی و ته‌كه‌زا خۆ دئێخته ل سه‌ر (ئاستێل)ێ كۆ ئه‌و كچا بچویك و كه‌ر و لاله، ئه‌ز دشێیم بێژم كۆ ده‌رهێنه‌ری ل ڤێرێ دخواست ئه‌گه‌ره‌كی دی بده‌ته هه‌بوونا (گارسێن)ی دناڤ دۆژه‌هێدا، ئه‌و ژی ده‌مێ نیشانێن نه‌خۆشیا بیدوفیلیا ل سه‌ر وی دیار دكه‌ت چونكی ئه‌م تێبینی دكه‌ین ددیمه‌نێ داویێدا هه‌روه‌كی مه‌راسیمێن پێكئینانا هه‌ڤژینیێ دهێنه دیتن ده‌مێ گارسێن قیراجا سۆر ب ناڤته‌نگا (ئاستێل) ڤه گرێدده‌ت، لێ دهه‌ما ده‌مدا ئه‌م دبینن كۆ ئه‌ڤ چه‌نده دبیته سه‌ده‌ما ئێشاندنا (ئاستێل)، لێ ده‌مێ ئه‌م به‌رده‌وامیێ دده‌ینه دیمه‌نێ دویماهیێ دبینن كۆ كه‌سایه‌تیه‌ك ده‌ردكه‌ڤیت ئه‌و ژی هه‌ر بخۆ (ئاستێل)ـه لێ دچیته كیڤه نه‌یا دیاره. لێ ده‌رهێنه‌ری پێكۆل كرییه وێ سێگۆشا ئازاردانێ ئه‌وا سارته‌ری دانای ژناڤ نه‌به‌ت، ئه‌ڤجا كه‌سایه‌تیا ڕه‌گه‌ز بازی كره به‌هرا خزمه‌تكاری، خزمه‌تكار ژی حه‌ز دكه‌ت كۆ سێكسێ دگه‌ل گارسێنی بكه‌ت، ئه‌ڤجا ده‌مێ كۆ گارسێن رێكێ نه‌ده‌تی و ئه‌و ژی ب حه‌ز ئه‌ڤێ چه‌ندێ بۆ چه‌ندین جاران دووباره دكه‌ت دبیته سه‌ده‌ما ئازاردانا ئێك و دوو، ب ڤی شێوه‌ی ده‌رهێنه‌ری پێكۆل كرییه كۆ كه‌سێ سیێ ژی بهێته ئازار دان، لێ هه‌لبه‌ت ئازار دانا ئه‌ڤێ كه‌سایه‌تیێ دێ یا سنۆرداركری بیت، چونكی وی شیان یێن هه‌ین سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل كۆمێن ل پشت ده‌رگه‌هی بكه‌ت – ل گۆر رویدانێن شانۆگه‌ریێ – لێ ب شێوه‌یه‌كێ گشتی ده‌رهێنه‌ری پێكۆل كر بوو ئه‌و وێ به‌لانسێ ژده‌ست نه‌ده‌ت یاكۆ سارته‌ری پێكۆل كربوو بۆ كه‌سایه‌تیێن خۆ بدانیت، ئه‌ڤجا ب بێده‌نگییا كه‌سایه‌تیا (ئاستێل) بۆ مه دیالۆگا (خه‌لك دۆژه‌هه) گۆت، چونكی ته‌وه‌رێ شانۆگه‌ریێ ب ته‌مامی ئه‌و كه‌سایه‌تیا لال بوو، ئه‌ڤ چه‌نده پتر دده‌قێن نڤیسه‌رێ ئینگلیزی هارۆلد پێنته‌ر دا دهێته دیتن بۆ نموونه نه‌په‌یڤینا پیره‌ژنێ دده‌قێ (زمانێ چیا) ژ ئه‌گه‌رێ وێ یه‌كێ كۆ شیان نه‌بن ب زمانێ باژێری ب ئاخڤیت، هه‌روه‌سا ده‌قێ (گارسوونێ لال) ژی ب هه‌مان شێوه‌ی كۆ كارێكته‌رێ سه‌ره‌كی یێ بێ ئاخفتن بوو. ب هه‌مان شێوه‌ی ژی ئه‌م دبینن كۆ ده‌رهێنه‌ری هنده‌ك پڕسێن هه‌بوونگه‌ری ئاراسته‌ی مه كرن، لێ شیكارا وان ما ل نك مه، زێده‌باری ئازرندنا، وی بۆ بابه‌تێ هه‌بوونا كه‌سه‌كا بێ گونه‌ه، ل دۆژه‌هێ كۆ ئه‌و ژی زارۆكه‌كا كه‌ڕ و لال بوو ب ناڤێ (ئاستێل)، ئێكسه‌ر مرۆڤ دێ ژ خۆ پرسیت ئه‌رێ گونه‌ها وێ چییه بهێته ددۆژه‌هێدا، هه‌ر چه‌نده دبه‌رهه‌مێ سارته‌ری یێ ڕه‌سه‌ن دا ئاماژه ب وێ یه‌كێ هاتیه دان كۆ دبیت شاشییێن ته‌كنیكی هه‌بن، لێ دبه‌رهه‌مێ هه‌لكه‌فت ئدریس عابد دا ئه‌م هیچ تشته‌كێ ب ڤی ئاوای نابینن هه‌ر ژبه‌ر ڤێ چه‌ندێ ده‌رگه‌هێ دانوستاندنێ دمینته ڤه‌كری سه‌باره‌ت هه‌بوونا بێ گونه‌هان ل دۆژه‌هێ، ئه‌م دكه‌ڤینه به‌رامبه‌ر یاریه‌كا درامی كۆ نڤیسكارێ مه‌زن ( به‌ختیار عه‌لی ) ژی بۆ ناڤكرنا په‌رتووكا خۆ بكارئینایه كۆ ئه‌و ژی ده‌قێ شانۆیێ یێ (بۆ دۆژه‌هێ ئه‌ی مرۆڤێن بێ گونه‌ه).
ب شێوه‌یه‌كێ گشتی ده‌رهێنانا به‌رهه‌مێن سارته‌ری تشته‌كێ ب زه‌حمه‌ته، چونكی شانۆیا وی پتر دیالۆگێن فه‌لسه‌فینه، لێ مه بینه‌ریا شانۆیه‌كا سه‌ركه‌فتی كر چونكی شیا دیتنه‌كا نوی ژ وێ شانۆیێ ئاراسته‌ی بینه‌ری بكه‌ت، و كۆژیه‌كێ نوی بۆ شانۆیێ ب ئافرینیت.