خواندنهك بۆ شانۆگهرییا (گێژهن) بهرههمێ تیپا حێده یا شانۆیی ل كویه.
سهرحان ئهحمهد سهرحان
ل رۆژا سیێ یا فیستهڤالا شانۆیا كهركووك ئهم بینهرێن شانۆگهریا (گێژهن –بارۆڤ) یا نڤیسهرێن پۆلونی (سلاڤۆ مرۆژیك) و ئامادهكرن و وهرگێرانا د. فازل جاف و دهرهێنانا شوان حهمه سهعید كۆ بهرههمێ گرۆپێ حێده یێ كویه بووین. ئهڤ سهربۆره پتر نێزیكی شانۆیا ئهبسۆرد بوو كۆ دهرهێنهری پشت بهستن ل سهر شێوازگهریێ كرییه و پشتبهستنهكا رۆهن ب گروتوسكێ كرییه و دیتنێن دهرهێنهرێن رووسی (مییرخولد) دناڤ رووحا دهرهێنانێ بووینه، دیسان فۆرمهكێ كومێدی و ناڤهرۆكهكا تراژیدی بخۆڤه گرت بوو و ئهكتهران دقالبهكێ ئهبسۆردی نواندنا خۆ ئهنجام ددا. چیرۆكا شانۆگهریێ ل سهر بڕینا رێكهكا درێژ بهرهڤ ئاسۆیێن نهدیاره، دهمێ كۆ عومبارا خوارنێ یا ڤان كهسایهتیان ب دویماهی دهێت وانا بوو دهمهكێ درێژ و نه دهستنیشانكری تووشی برسێ دكهت، دناڤ ئهڤێ بویهرێدا كهسایهتی بهحس ل وان شكهستنێن دژیانا خۆدا تووش بووینێ دكهن. دگهل ڤێ یهكێ ئهم دبینن كۆ ئهو بریارێ ددهن كۆ ل شینا ئهو ههر سێ ژ برسادا بمرن كهسهك ژ وان ببیته قوربانی و ههردوو ههڤالێن خۆ یێن دی تێر بكهت، ب ڤی شێوهی ئهم تێبینی دكهین كۆ لایهنێ (بیدائی) دناڤ كهسایهتیان دا دیار دبیت، لێ من ئهڤ دیارده یا دناڤ شانۆگهریێ دا ب (بیدائیا مودێرن) ناڤكرییه چونكی پشتبهستنێ ل سهر خاپاندن ل ژێر دروشمێن رهوشهنبیری و یاسایی دكهت، ئهم ههمان تشت درۆمانا ب ناڤودهنگ یا بناڤێ (كۆره بوون) دبینن یا نڤیسهرێ پرتۆگالی (جۆزێ سارهماگۆ) كۆ پێدڤیاتیا مرۆڤان لایهنێن وان یێن ناڤخۆی یێن درنده ئاشكهرا دكهت. ئهڤ شانۆیه ژ دوو دیمهنان پێكهاتبوو، بریاره ددیمهنێ ئێكێدا نهگههنه بریارا دروست و روینشتنا خۆیا پهرهلهمانی ب دویماهی بینن، ددیمهنێ دویێدا تووشی ههمان تشت دبن و چ دهستكهفتنا بدهستڤهنائینن و دیالۆگا وان بهردهوام دبیت وهك نیشان بۆ بێدوویماهیا ڤان بیدائیێن مودێرن دناڤ جڤاكیدا. دبینهریا خودا داخباری دوو تشتان بوویمه، یهكهم ئاشكهرا دیاربوونا خواندن و تێگههشتنا دهرهێنهری بۆ مرۆژیكی چونكی بكارئینانا وی بۆ كهرهستهیێن شانۆیێ هاریكار بوو بهكگراوهندێ نڤیسهری – مرۆژیك – بنیاسین وهكی بكارئینانا وی دزوربهیا بهرههمێن ویدا بۆ ئامیرێن نێزیك ژ (چهقووی) ئهڤ خاله خوێندهڤایێ مرۆژیك لێ دگههیت. دوو ئاشنا كرنا كویر بۆ مهرهمێن تێكستی و گرێدانا وێ ب جڤاكێ سهردهم، دێ بینن كۆ دهرهێنهری پێكۆل كرییه ب شێوهیهكێ هویریانه پرۆسێسا ههلبژارتن و دیموكراسیهتێ بۆ مه دیار بكه ت نهخاسم ئهو كریارێن شاش یێن تێدا دهێنه ئهنجام دان … كۆ ڤێ خالێ ب چهند پهیڤهكێن كورت ئاشنا دكهم: (تۆ یێ ئازادی، لێ ب تنێ بێژێ بهلێ، ئازادیا ته ژڤێ چهندێ دهرباز نابیت)، ئانكو ئازادیا رهها یا تاكی ب تنێ دڤێ چهندێدا كۆ ب تنێ وان تشتێن بۆ وی هاتینه ههلبژارتن ئهنجام بدهت نهك زێدهتر، ئهو ژی خاپاندنا تاكی ب دانا پێناسهیا دیموكراسیهتێ ل سهر زاراڤێ دیكتاتۆریهتێ و نیشاندانا بهروڤاژی بۆ پێناسهیا زاراڤی. ئهم دڤی بهرههمی دا ب تهمامی ڕهخنهكرنا دهستههلاتێ دبینن كۆ ستافێ ئهڤێ شانۆیێ ب شێوهیهكی جدی گرفتهیێن جڤاكێ خۆ خواندیه و پێناسهكرییه، كۆ پێكۆل كرییه دلایهنێ ئهبسۆرد ڤێ پهیامێ بگههینن و ههروهسا ب نواندنهكا ئهبسۆردی كۆ بێهیڤی بوون و خاپاندن و سانسۆركرنا هزرێن تاكی تێدا ئاشكهرا دبیت. زێدهباری لایهنێ سنۆگرافى كۆ هونهرمهند (شیراز عهزیز) شیا ب شێوهیهكێ سهركهفتیانه ئهنجام بدهت، یهكهم سهركهفتن ژی ب روخاندنا ههردوو یهكێن دهم و جهی بوو، كۆ ئهڤه ئێكهم هاندهر بوو داخباریا دهرهێنهری ب بیكیتی بنیاسین و ببینن چهوا روحا بیكیت و شانۆیا ئهبسۆرد دناڤ ئهڤی بهرههمی دگهریت، دیسان بكارئینانا جدی بۆ فهزایێ شانۆیێ، ههروهسا تێگههشتنا وی یا دروست بۆ ئهبسۆردی دبهرههمیدا ب شێوهیهكێ رۆهن دهێته دیتن دهمێ كۆ چهندین كهرهستهیێن دناڤ شانۆگهریێدا ب شێوهیهكێ بیكیتیانه – مهرهم ههمان وان تهكنیكێن دروست ئهوێن كۆ ساموێل بیكیت بكاردئینیت دبهرههمێ خۆ یێ شانۆیێ؛ بۆ نموونه ئهگهر ئهم ههبوونا كهرهستهیی كورسیكێ ببینن دناڤ شانۆیێدا دێ بینن كۆ ههمان وهزیفه ههبوویه دگهل وێ دارا رووت ئهوا ئهم دشانۆگهریا ل بهندا گۆدۆی دبینن – بكارئینایه. ئهڤ شانۆگهریه كۆمهكا پرسان پشت خۆ هێلایه وهكی نهشیانا دهركهفتنا ئهكتهران ژ وێ گهمیێ لێ هاتنا كهسایهتیا (پۆستهچی) ب رێكا مهلهڤانیا و دهركهفتنا وی ب ههمان شێوه، لێ نهشیانا دهركهفتنا كهسایهتیان ژ وێ گهمیێ ب چ رێكان. ل ڤێرێ ئهم دكهڤنه بهر سینگێ دوو بهرسڤان، ئهگهر ئهم ب شێوهیهكێ واقعی بهرێ خۆ بدهینه بهرههمی دێ بینن كۆ هندهك پێدڤیاتیێن مهلهڤانیا ل پێ پۆستهچی بوون كۆ سیمبۆل بیت بۆ ڤێ شارهزاییا وی ب مهلهڤانیا و نهزانینا كهسایهتیێن دی بۆ ڤی تشتى، بهرسڤا دوویێ ژی مه دڤهگهرینیته شانۆگهریا ( ل بهندا گۆدۆی ) و گرنگترین رویدانا وێ ئهو ژی بهندهمانا ههردوو كهسایهتیان (فلادیمێر و ستراگۆنی) كۆ دشیاندایه بچن لێ دمینن ل بهندهمانێ، دیسان ئهگهر ئهم بپرسین كا هاتنا پۆسته چی ژی ژ كیڤه بوو دێ ڤهگهرین ههمان شانۆ، ئهو ژی هاتنا ههردوو كهسایهتیان (بۆزۆ و لاكی) ئهرێ ژ كیڤه بوو؟ ههلبهت ئهم ب بهرسڤێ ئاشنا نهبووینه و ههلبهت بیكیتی دشیا بهرسڤێ پێشكێش بكهت ئهگهر پێدڤی بیت، لێ دڤهگهرین و دبێژین كۆ شانۆیا ئهبسۆرد ب ڤی شێوهییه، دیسان ئهگهر ئهڤ بهرسڤه تێرا وێ یهكێ نهكهت كۆ ئهم قائیل بین ل سهر ئهڤێ دهركهفتنێ، ئهم دێ ل وی دهزیێ دوویێ (سیمبۆلێن شانۆیێ یێن بهرزه) گهرین، كۆ ئهو ژی پۆستهچی سیمبۆلا چ بدهت، ب كورتی ژی دێ بێژین كۆ هێمایێ دهستههلاتێیه. یهكهم جاران شانۆگهریا (گێژهن) هاتیه نمایشكرن ژلایێ تیپا حێده ل باژێرێ كویه بوو دیسان شیایه سهركهفتنهكا مهزن بدهستڤهبینیت.