خواندن و شڕۆڤەکرن بۆ سێ پشکێن پەڕتۆکا (ئەدەب چیە) یا نڤیسکار و فەیلەسۆفێ فرەنسی “ژان پۆل سارتەر
دەربارەی هەرسێ پڕسیارێن جەوهەری:
نڤیسین چیە؟
ئەم بۆچی دنڤیسن؟
ئەم بۆ کێ دنڤیسن؟

                  ‌٢- ئەم بۆچی دنڤیسن؟

خۆێنەر ب ڕێکا زمانی ب تنێ تێکەلی نڤیسینێ نابیت، بەلکۆ جاران ب بێدەنگی و ب دانۆستاندن سەردەریێ دگەل نڤیسکاری دکەت، لەورا د گەهاندنا پەیامێ دا ڕۆلێ خواندەڤانی یەکسان دبیت ب ڕۆلێ نڤیسکاری، ژ بەرکۆ بەرهەم مۆلکێ خۆێنەری یە و گەهاندنا پەیامێ و پڕاکتیککرنا وێ بۆ وەرگری دکەڤیت. لەورا کارێ نڤیسکاری و مەبەستا وی دڤێت کۆنتڕۆلکرنا خواندەڤانی نەبیت، بەلکۆ ئاراستەکرنا وی بیت لسەر بنەمایێ ئازادیا هەلبژارتنێ و ئالۆگۆرکرنا باوەریێ و حەزژێکرنێ، ژ بەر کۆ حەزکرن زمانێ تێگەهشتنێ یە، و تێگەهشتن رێکا باوەریێ یە.
بۆ ئافراندنا هەر بەرهەمەکێ (مەبەستگەڕایی/غائی)، خالا بنەرەتیە ئەرێ
ژ ڕاست تە دڤێت چ ب گۆهۆری، نویکرن و گۆهۆرینا سیستەمێ جیهانێ یان دانانا وان بنەمایێن د زهنیەت و خەیالا نڤیسکاری دا لڤن، ژ بەرکۆ خەیال ل دەڤ نڤیسکارێ ڕاستەقینە ئەو خەیالا سادە و ئەوا دیر ژ راستیێ نینە کۆ گەهشتنا وێ بۆ ڕاستیێ یا مەحال بیت، بەلکۆ خەیالەکە نێزیکە ژ ڕاستیا دوورهێلی بەلێ نەهاتیە هەبوونێ، نڤیسکار دڤێت ب ڕێکا بەرهەمێ خوە بەرێ بنیاتێ ژیانا( سیاسی، جڤاکی، پەروەردەی، ئابوری ….هتد) دانیت ، ئەڤ مەبەستە ژی دهێتە ڕادەستکرن بۆ پڕوسێسا خواندنێ.
دبیت هندەک هزر بکەن کۆ کارێ ئەدەبی ڕەڤینە ژ کەتواری و یاخیبوونە، لێ د ڕاستی دا مەبەست ژ نڤیسینێ داگیرکرنە، هەر بنەمایەک و پیروزیەک و ئایدۆلۆژیەک بەرهەمێ تێکستەکێ یان چەند تێکستەکانە، و ڕۆح و هزر و گەلەک جاران جەستە ژی توشی ئەڤێ داگیرکرنێ دبیت، ئەرێ مەبەستا تە وەک نڤیسکار ژ داگیرکرنێ چیە؟
تە دڤێت چ داگیر بکەی؟
بوچی پەنایێ بۆ نڤیسینێ د بەی؟
هەمی حەقیقەتێن مروڤایەتیێ سروشتەکێ ڤەشارتی و کۆمەکا جەڤەنگان دگەل هەنە، د ڕاستی دا ئاشکراکرن و ڤەدیتنا ئەڤان هێمایێن ژیانێ کارێ نڤیسکاران بویە، د ئەڤێ مەبەستێ دا تە دڤێت چ ئاشکرا بکەی؟
ژ بەرکۆ ژیان ب خوە مەزنترین تێکستە و هەر تشتێ د ئەڤی گەردوونی دا پەیوەندی ب مروڤی ڤە هەیە، بو نموونە هەر مروڤن پەیوەندیێ ب سروشت و دار و بەران .. و ئاسمانان ڤە گرێددەن بێی هەبوونا مروڤی هەمی ماددەیێن دی چ واتا نابن، چونکە هەر مروڤە هەبوون و شروڤە دایە ئەڤان ماددەیان.
دڤێت نەهێتە ژبیرکرن کۆ داهێنان و ئافراندنا کارێ نڤیسینێ ب خواندنەکا کویر و دیر نەبیت ناهێتە ئەنجامدان، ئەڤ بانگەشەیە ڕێکا ئاراستەکرنا هزرێ یە بۆ خوێنەری، ئەرێ تو وەک نڤیسکار بانگەشەیا چ د کی؟
لڤاندن و هوشیارکرنێ؟
یان ژی ئافراندنا ڕویدانەکا نوی؟
تە دڤێت چ بهێتە ڕۆیدان؟
هەلەت ئەڤ پڕوسە ب زمانێ سۆزێ و سۆزسالاریێ نابیت، بەلکۆ زمانێ ڕەخنێ وەکۆ ئالاڤەکێ ژ بۆ دیڤچوون و لێگەریانا ئەگەران بیت نەک یا ئەنجامان، (ئەگەرگەڕایی) قوناخا دووێ یە ژ پروسا نڤیسینێ، واتە نڤیسکار ب کارێ دەستنیشانکرنێ ڕادبیت.
ب دەستڤەئینانا ئازادیێ ب تنێ ب رێکا چەکی و توپ و فڕۆکەیان نینە، ژ بەرکۆ مەزنترین ڕێک ژ بۆ ب دەستخستنا ئازادیێ نڤیسینە، واتە تێگەهێ (بەرگیریکرن) دهێتە هەبوونێ ئەوە کۆ نڤیسکار ب پابەندی یێ بەرهەڤی هەر پێشهاتەکێ بیت و هزر وزهنیەتا خوە ئامادەکاریان بکەت، ئەڤە یە ئەوا مەبەست ژێ زیندیبوون و ڕۆحا جدییەتێ کۆ نڤیسکارێ ڕاستەقینە توشی ئەڤی هەلویستێ ڕاستەقینە دبیت، دروستکرنا ژیانەکا ب کۆالێتی یا تژی بت ژ مروڤایەتی و ژیان دۆستیێ، دیسان چاڤدێریکرنا ژینگەها گشتی و ڕەخنەکرنا ئەوان هەمی ڕویدنێن دبنە ئەگەرێ نەشرینکرنا جیهانا مروڤایەتیێ. نڤیسن نابیت سنۆرا بۆ نەژاد و نەتەوە و جوگرافیایێ دانیت ژ بەرکۆ مۆلکەکێ گشتیە و کارێ وی ڕێکخستن و پێکڤەگرێدانا مرۆڤایەتیێ یە، خالا ژ هەمیێ گرنگتر رۆلێ نڤیسکاری ئەوە بکەڤیتە دناڤبەرا ئەوان هەمی ڕێگریێن د ناڤبەرا تاکی و دەسهەلاتێ دا، نەک ب بیتە بەندەیێ دەسهەلاتی یان بەروڤاژی دگەل دەسهەلاتێ بەلکۆ پێدڤیە دناڤبەرا هەردوویان دا بیت، ئەڤە یە یا کۆ دبێژنێ (ئاراستەکرن) واتە نڤیسکار ب کارێ لڤین و لڤینەری ڕابیت.
کەواتە پابەندبوونا نڤیسکاری ژ بەر چ؟
و بۆ کێ؟
پابەند بیت کۆ خیانەتێ ل پەیاما خوە نەکەت، و نەهێتە ڕادەستکرن ؟
پابەندی ب ژیانا سیاسی و کۆمەلایەتیا خەلکی؟
ئەڤ پڕسیارە گرێدای پڕسیارەکا گرنگ و سادەیە ئەو ژی ئەم بۆ کێ د نڤیسن؟

چاڤەڕێی پشکا سیێ بن
ئەم بۆکێ دنڤیسن؟

نڤیسین: بژار هادی

وەڵامێک بنووسە

پۆستی ئەلکترۆنیکەت بڵاو ناکرێتەوە . خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *