ئاماده‌كرن: سه‌رحان ئه‌حمه‌د سه‌رحان
نه‌یا ب ساناهییه مرۆڤ داهێنانێن هونه‌رمه‌ندێ پۆله‌ندی تادووش كانتۆر (1915 ـ 1990) دیار بكه‌ت، چونكی وه‌ك وێنه‌كێش و ده‌رهێنه‌ر و سینۆگرافه‌ر و ئه‌كته‌ر و روناكبیره‌كێ هونه‌رێ شێوه‌كاری و شانۆیێ كاركرییه، دیسان داهێنه‌رێ شانۆیا هایپێنگا ئه‌زموونگه‌ریێیه. ژ چله‌یا چه‌رخێ بۆری و هه‌تا سالا 1992ز كانتۆری نوینه‌راتییا ئه‌زموونگه‌رییا شانۆیا مودێرن دكر. نه‌یا ب ساناهییه مرۆڤ بشێت داهێنانێن وی بكه‌ته دناڤ چوارچوڤه‌كێدا، چونكی ژ ره‌سه‌نی و خویه‌تی و سه‌ربه‌خوبوونێ پێكهاتینه، ئه‌گه‌ر ئه‌م ل كارێن وی بنێرین دێ بینن كۆ بوونیادگه‌ری و سۆریالیزم و سیمبۆلیزم و دادایزم و ئێكسپرۆسیونیزم (ته‌عبیری) نیشانداینه، لێ شانۆیا وی ژ وان نه‌هاتیه هه‌ژمارتن. شانۆیا وی ڤه‌گرتنا ته‌ڤایه‌كێیه لێ سه‌راره‌یی هندێ ده‌ستكه‌فتنێن دیتنا خۆ یا هونه‌ری ب شێوه‌یه‌كێ مه‌زن پێشكێش دكه‌ت. كانتۆر بابه‌ت و شێوه‌یێن ئاماده ره‌ت دكه‌ت، داكۆ بشێت شێوه‌یێن داهێنه‌ر و كارێن هونه‌ری به‌رنامه بكه‌ت، هه‌تا شاره‌زایی دپیشه‌یی هونه‌ریدا ره‌ت كرییه، ل دویڤ ڤان په‌یڤێن روخاندی كانتۆر ئه‌زموونا خۆ یا شانۆیێ ئاڤا دكه‌ت.
دبیت ئه‌گه‌رێ دامه‌زراندنا وی بۆ ستۆدیویا ئه‌زموونگه‌ریا “كریكۆت 2” ئه‌ڤه بیت، چونكه هه‌ر ژ سالا 1950 دێ بینن كۆ كارێن وی یێن كه‌فتینه ژێر ئاشۆپا وی یا به‌رفره‌ه و دێ بینن كۆ بابه‌تێن وی یێن هه‌ره گرنگ ب نه‌هه‌ست و هه‌بوونا مرۆڤیڤه گرێداینه. دیسان ئه‌گه‌ر ب كویری لێ بنێرین دێ بینن كۆ پێكۆل كرییه هه‌می بابه‌تێن خۆ ب دورهێلێڤه گرێبده‌ت.
كانتۆر ژ هه‌ر ده‌رهێنه‌ره‌كێ دی یێ جیاواز بوو، هه‌تا ریكێن وی یێن نمایشكرنێ دجیاواز بوون، ده‌مێ شانۆیێ خۆ نیشان ددان ژ سه‌ر ده‌پێ شانۆیێ نه دهاته خوار، هه‌ر چه‌نده وی هیچ په‌یوه‌ندیه‌ك دگه‌ل ئه‌كته‌ری نه‌دبوو، ئه‌ڤ چه‌نده ژی بۆ هندێ بوو داكۆ ژبیرا بینه‌ری نه‌چیت داهێنه‌رێ ئێكێ یێ ڤێ نمایشێ كییه و هه‌ر وه‌سا ب ڤێ رێكێ پێكۆل دكر بینه‌ری هه‌ر ده‌م هشیار بكه‌ت و دورهێلێ بینته بیرا وی، دیسان حه‌زا وی بۆ بكارئینانا “بویكان” ژی جهێ سه‌رنجێیه، بكارئینانا وی بۆ بویكان ژی ته‌كنیكه‌كا جیاواز و سیمبۆله‌كا تژی نهێنیه، دشیاندایه بێژین كۆ ئه‌ڤ ته‌كنیكه دهه‌می كارێن ویدا دهێته دیتن، بۆ نموونه كارێ “چینا مریان”.
كانتۆر سه‌ره‌ده‌ریێ وه‌ك نڤێسه‌ر دگه‌ل ده‌قی دكه‌ت، ئه‌و وه‌سا دبینیت كۆ ده‌رهێنه‌ری مافـێ هه‌می گوهۆڕینان هه‌یه، ئه‌و ل ڤێرێ ل دویڤ هزرا خۆ سیناریۆ و ده‌رهێنانێ دكه‌ت، ئه‌م ئه‌ڤێ یه‌كێ ب شێوه‌یه‌كێ باش دشانۆگه‌رییا وی یا ب ناڤوده‌نگ “مرنا وه‌رزێ خواندنێ” دبینن كۆ بابه‌تێ وێ ژ شانۆگه‌رییا “تۆمور” یا (مۆزگوڤێچ) وه‌رگرتی، ده‌مێ نمایشكری پشتبه‌ستن ل سه‌ر دیتنا خۆ یا هونه‌ری كرییه. په‌یوه‌ندییا كانتۆری دگه‌ل ده‌قی ل ده‌مێ شڕۆڤه‌ركرن و ئاشكه‌راكرنا سیمبۆل و ده‌رئێخستنا تێگه‌هێن ڤه‌شارتی و گرنگ یێن كۆ دناڤ ده‌قی دا هاتینه ڤه‌شارتن ده‌ستپێدكه‌ت، ئه‌و پێكۆلێ دكه‌ت سه‌رێ هه‌می رویدانا بگریت و ب دورهێلێڤه گرێبده‌ت، هه‌ر وه‌كو چه‌وا په‌یوه‌ندییا زارۆكی دگه‌ل گری و كه‌نی و یارییا … هتد. ب ڤی شێوه‌ی ده‌قی به‌ره‌ف ده‌پێ شانۆیێ دبه‌ت و ل ده‌مێ پرۆڤان دا هنده‌ك رویدانان لادده‌ت و ب تایبه‌ت یێن كۆ كارتێكرنه‌كا كێم هه‌ی، ئه‌ڤێ چه‌ندێ گرنگییه‌كا مه‌زن هه‌یه، كارتێكرن ل سه‌ر هزرا بینه‌ری تشته‌كێ گرنگه ل گۆر دیتنا وی، ژبه‌ر ڤێ یه‌كێ ئه‌م دشێن بێژین كۆ ئه‌و سیمبۆلێن گشتی دهه‌لبژێریت.
ده‌مێ ئه‌كته‌ر ده‌قی دوه‌رگرن ئه‌و پێكۆلێ دكه‌ت سه‌قایه‌كێ هه‌ڤپشك دناڤبه‌را دورهێل و ئاشۆپێڤه بۆ نواندنێ دروست بكه‌ن، ئه‌ڤ چه‌نده ژی هه‌م هاریكارییا وان دكه‌ت ژبۆ تێگه‌هشتنا رۆلی و هه‌م ژبۆ دروستكرنا هنده‌ك وێنه‌یێن پر ژ جوانیێ. ل ڤێرێ دیار دبیت كۆ كانتۆر ئازادییه‌كا سنۆردار پێشكێشی ئه‌كته‌رێ خۆ كرییه.
كانتۆر دشانۆیێن خۆ دا پێكۆلێ دكه‌ت هه‌ر كه‌ره‌سته‌كێ ب شێوه‌یه‌كێ كویر بكاربینیت، ئانكو نه‌ك ب كارئینانه‌كا سه‌رڤه‌ی به‌لكو ل كویراتییا وێ بگه‌ریت، وه‌ك زارۆكی ده‌مێ چه‌ندین كارا ب بویك یان یارییا خۆ ئه‌نجامدده‌ت، كانتۆر ژی پێكۆلێ دكه‌ت ئه‌ڤێ چه‌ندێ دگه‌ل كه‌ره‌ستێن خۆ ئه‌نجام بدده‌ت، بۆ نموونه بكارئینانا وی بۆ (گێنیكی) كۆ تێدا سه‌ر و پێ و له‌ش و ده‌ستێن به‌یكا دئینته ده‌ر، كانتۆر سه‌باره‌ت ئه‌ڤێ چه‌ندێ دبێژیت: ” ئه‌ز وه‌سا دبینم كۆ هه‌ر كه‌سه‌ك ژ مه ده‌مێ هزره‌كا ده‌ستنیشانكری هه‌بیت و حه‌ز بكه‌ت ئه‌ڤێ هزرێ نیشانبده‌ت پێكۆلێ دكه‌ت ب ته‌مامترین وێنه‌بیت، هه‌ر چه‌ند هه‌بوون بۆ ته‌مامه‌تیێ نینه، لێ ئه‌ڤ چه‌نده ب تنێ وێنه‌یه‌كه فه‌رز كرنا وێ هزرا ده‌ستنیشانكری، ئه‌ڤ چه‌نده ل ده‌ف هه‌ر ئێك ژ مه دیاره”.
كانتۆر ئێكه‌م كه‌س بوو كۆ كاره‌كێ سوریالی ل پۆله‌ندا نیشان دای، هه‌ر چه‌نده وه‌كی مه گۆتی ئه‌زموونێن وی ب چ لایه‌نێن ده‌ستنیشانكری ناهێنه گرێدان، چونكه په‌یكه‌ر وه‌ك هێما دشانۆگه‌رییا (حه‌نا قه‌شه) یا (جورج برنارد شو) ل سالا 1966 بكارئینایه، 1957 دیكۆر ب واته‌یێن فیزیكی ل دشانۆگه‌رییا
(ئه‌نتیگۆنا) بكارئینایه … هتد.
كانتۆر ده‌لڤیێ دده‌ت هه‌ر ده‌م گوهۆڕین بهێته كرن، هه‌ر ده‌م ل به‌ندا گوهۆڕینێیه، دگۆتنه‌كا خۆ یا ب ناڤوده‌نگدا دبێژیت: “سۆدفه رۆله‌كێ گرنگ دپێكئیانا وێنه و تابلۆ و سینۆگرافیایێ هه‌یه”.
ژێده‌ر:
شانۆیا مرنێ ل ده‌ف كانتۆری ـ یان كۆسۆڤێچ ـ په‌رتووك
شانۆیا پۆله‌ندی ـ زیگمۆند هانبر ـ په‌رتووك