نڤیسین: فەریزە شماخ
وەرگێران: سەرحان ئەحمەد سەرحان

ل وی دەمێ کۆ سنۆرێن هونەران دگەهنە ئاستەکێ کۆ دشیان دابیت بهێنە برین، وپ دەما هندەک رێبازێن هونەری و ئەدەبی بەرهنگاریێ دکەن و هندەکێن دی تێکەل بوونێ دهەلبژێرن، نڤیسینێن نوی یێن شانۆیێ دیار دبن، ژ وان ژی شانۆیەک کۆ پشتبەستنێ ل سەر جەستە و لڤینا درامی بکەت، کۆ ب (دەربڕینا جەستەی) دهێتە نیاسین، کۆ چەندێن بکارئینانێن جیاواز ب کویراتیێن درامی و جوانیێن بێ سنور ب خۆڤە دگریت.
دەربڕینا جەستەی، هونەرێ لڤینێیە ل شوینا بێدەنگیێ. بەری هەر کەسی هونەرێ ئەکتەرییە، چونکی ئامادەبوونا وی دکەڤیتە سەر هەمی تشتان، ب تایبەت جەستەی وی، چونکە ئەڤە ئامیرێ وی یێ کارییە و داهێنەرێ وێنێ هەستدارە. ‌

دەربڕینا جەستەی تەکنیک و مێتۆدەکە ل سەر دەستێ ئەکتەر و مامۆستایێ فەرنسی “ئیتنان دیکۆکس” (1898-1991) هاتیە پێش، کۆ جەستەی وەک رێکەک سەرەکی بۆ دەربڕین و شڕۆڤەکرنێ دانایە، وەک خالا پێشیێیە بۆ ئافراندنێ، ئارمانج ژێ ” تشتێ نە ئاشکەرا ب هێتە ئاشکەرا کرن “.

ئانکو جۆرەکێ شانۆیێیە، ل شیانێن لڤینێ دگەریت، و پێکۆل تێدا دهێتە کرن درامایێ برێکا جەستەی لڤۆک بهێتە پێشکێشکرن. بەروڤاژی پانتۆمایمێ، هونەرێ دەربڕینا جەستەی پەیڤێ ب ئاماژەیێ (إیما‌و) ناگوهۆڕیت، و پشتبەستنێ ل سەر هێمایێن ئاشکەرا ل دەف بینەری ناکەت، بەلکو پشتەستنێ ل سەر بهایێن جوانیێ بۆ پەیکەرسازی و هەلبەست و مۆزیکێ دکەت، دگەل خواندنەکا هویر بۆ گەهێن لەشی، چونکی ژ لڤینێن رۆژانە دهێتە وەرگرتن لێ ئەڤ لڤینە دکەڤنە ژێر گوهۆڕینێن جەستەی کۆ رێژەیا جوانیێ تێدا دهێتە زێدەکرن ب ڤێ رێکێ شێوەیەکێ لڤۆک و هزری ل لڤینا جەستەی دهێتە دیتن.

هەر وسا دەربڕینا جەستەی رێکێ ددەتە ئەکتەری هزرێن خۆ ب رێکا جەستەی نیشان بدەت. چونکێ پێکۆلا وێ یا هەرە سەرەکی ئاڤاکرنا سەرژنویە بۆ گەوهەرێ درامی، ژبۆ تێکەل کرنا شەنگستێ کریارێ ب رەوشا درامی دناڤ لەشیدا. نەهەلسەنگاندن و نەجهگیری، ریتم، فێرکرنا لەشی: ئەڤ هەمی تێگەهە هاریکاریێ دکەن کونترۆل ل سەر پێرفۆرمی (أدا‌و) بهێتەکرن. خواندنا ڤێ تەکنیکێ دەرفەتێ پێشکێشی ئەکتەری دکەت کۆ پتر کونترۆلێ ل سەر ئامادەبوون و شێوەی لڤین و کریارێن ل سەر دەپێ شانۆیێ بکەت. هەر وەسا شیانێن وی بەرفرەهتر لێ دکەت، ئانکو وێ رێکێ بۆ ڤەدکەت هەر لڤینا بڤێت بکەت نەک ب تنێ ئەوا بشێت بکەت. ئانکو دەرگەهەکێ ڤەکریە بۆ ئاشۆپا بێ سنۆر.

ئیتنان دیکۆکس ل سالا 1898 ژدایک بوویە، دژیێ سێزدە سالیێدا دەست ب کاری کرییە، ئەڤجا چەندین پیشە بۆ خۆ گرتبوو، ژ وان ژی وەک (ئاڤاکەر و وێنەکێش … هتد) کار کرییە، دژیێ بیست و پێنج سالیێدا بریار دا هندەک وانەیان سەبارەت نواندنێ وەربگریت ئەڤجا بەرەف قوتابخانا (Lپ Viپux Colombiپr  ) چوو، ل وێرێ ل سەر دەستێ دەرهێنەرێ مەزنێ فەرەنسی (جاک کوبۆ) وانە وەرگرتن، ل دویڤدا بەرەف کارێ نواندنا شانۆیی و سینەماییڤە چوویە و دگەل چەندین دەرهێنەرێن ناڤدار کارکرییە، وەکی: ( ئەنتۆان ئارتۆ، چارلس دۆلین، لویس گۆڤێت، مارسل کارنی … هتد). بەشێ دووێ یێ ژیانا خۆ بۆ دامەزراندنا شانۆیەکێ تەرخانکرییە، کۆ دڤێ شانۆیێدا ئەو رابەربیت و جەستە رێکا سەرەکی بۆ دەربڕینێ بیت، چەندین کارێن گرنگ ئەنجامدان، لێگەریانێن کویر دهونەرێ جەستەیدا ئەنجامدان، و چەندین وانە ل قوتابخانا ( L’Atپliپr ) ل فەرنسا و ( Tپatro Piccolo ) ل میلانو و ( ستۆدیو یا ئەکتەری) ل نیۆیۆرک گۆتینە، دیسان کۆمپانیا خۆ یا تایبەت ژی دامەزراندییە و چەندین گەشتێن گرنگ ل ئیتالیە و سویسرا و سۆید و بەلجیکا و ویلایەتێن ئێکگرتی و ئیسرائل و هۆلندە ئەنجامداینە.

دگۆت کۆ بربرا پشتێ (العمود الفقری) یا مرۆڤەکێ خەمگین و بێ ئۆمێد ژ حەز ژێکرنێ وەکی یێ کەسەکێیە کۆ کیسکەکێ ڕەژیێ هەلگرتییە سەر ملێ وێ.

ب رێکا خواندنا وی بۆ گەهێت جەستەی و لڤینێن مرۆڤی، تێگەهەکێ جیاواز و بهێز بۆ جەستەی دانات، ب دیتنا وی: “کارکەر” هەردوو پییە و قورمە، ل وێرێ ژی راوەستیانا راستا مرۆڤییە، کۆ ئەو پێکۆلا ئێکەمینە ژبۆ راوەستیانەکا دروست، دیسان ئەو گەلەک دوەستیت چونکی بارێن ماددی و میتافیزیکی ژی دهەلگریت، ئانکو گرنگیا وێ ل دەف وی پترە ژ هەردوو دەست و سەری.

• تەکنیکێن وی:

١ـ دویڤئێکی (lپs gammپs): ئەڤ راهێنانە کار ل سەر جوداکرنا بەشێن جیاوازێن لەشی دکەت. ب دیتنا دیکۆکسی کۆ بربرا پشتێ دشێت راست دگەل لڤینێن جەستەی بگونجیت دەما ب شێوەیەکێ بەردەوام دهێتە راهێنانکرم.

٢- زنجیرەی (پn rپtation): لڤین ل دویڤ هندەک ستوینێن خوار، ژبۆ بەشێن جیاوازێن لەشی.

٣- ئاکوردیۆن (accordéon): هەمی بەشێن لەشی ب دویڤ ئێک دهێنە خوار، پێکۆل دهێتەکرن درێژببن و خۆ دویری ناڤەندێ بکەن.
ئەڤ لڤینە بۆ چەند زنجیرەکا دهێتە دابەشکرن: بۆ پێش، پاش، هەر دوو لایان، ب شێوەیەکێ خوار هێدی هێدی بکەڤیت.

٤- پەیکەرێن لڤۆک (lپs statuairپs mobilپs): مەرەم ژ ئەڤی دەستەواژەی پەیکەرێن کەڤن یێن گریکیایە، بۆ راستگۆییا دورهێلییا راوەستیانا وان و ستوینێن بهێزیێن لەشێ وان.

٥- جۆرێ سەروبەری (lپs figurپs dپ stylپ): ئەڤە هندەک خواندنێن تەمامن، کۆ ژ کۆمەلە پێکهاتەیێن درێژ پێکدهێت (وێنەیێن سیانی، پێنگاڤ، گەه‍ … هتد)

٦- پێنگاڤ (lپs marchپs) : عومبارا دیکۆکسی سەدان پێنگاڤان ب خۆڤە دگریت، ژ وان جیاوازتر ژ وان دوازدە پێنگاڤێن سەرەکی یێن هاتینە بەحسکرن.

٧- بارێن هەڤدژ (lپs contrپpoids): ب دیتنا چەندین شانۆکاران، دشیاندایە لڤینێن ئەکتەری بهێنە ژبێرن و کێمکرنێ بۆ کریارا پالدان و کێشانێ، ئێک ب ئێک بگوهۆڕین. ژ ڤان هەردوو کریارێن ژ ئێک جیاواز دیکۆکسی چوار بارێن جیاواز پێکئینان.

٨- مەقەس (Rétablissپmپnt dپs élémپnts): ئانکو نەهێلانا بارێگران ب رێکا بکارئینانا لڤینەکێ مینا شەفرا مەقەسێ.

٩- خۆ هلاڤێتن و کەفتنا سەر سەری (sautپr pour tombپr sur la têtپ) : ل ڤێرێ ئەکتەر دکەڤیتە سەر سەرێ خۆ ب لڤینەکا گەلەک بهێز و رێکوپێک، وێنەیەکێ سلۆمۆشن بۆ کەفتنێ ددەتە دیارکرن.

١٠- لادانا پشتبەستنێ (supprپssion du support): دانا باری ل سەر وی پێی یێ کۆ وەسا دیار بکەت کۆ پشتەڤانییا جەستەی ناکەت.

١١- درێژبوو (cardپusپ): ل ڤێرێ ئەکتەر باری ب رێکا درێژ بوونێ ژ خۆ دویر دکەت.

١٢- سەرپێ (الارتجال): دیکۆکس دبێژیت: “وێنێ کەسەکێ هزرکەر وێنە بکە، پشتی چەندەکێ دێ بیتە هزر، هەست رێکێ نیشا لڤینێ ددەن، و هزر راوەستیانەکا دروست پەیدا دکەت” .. سەبارەت سەرپێی، مەرەما وی ب ئەڤێ چەندێ کۆ وان هزرێن نەخۆجه‍ دناڤ ئەقلیدا ب راوستینیت و هەمی پێنگاڤان بێدەنگ بکەت دەمێ ب هزرا خۆجه‍ دکەڤن. دڤی دەمیدا ئەو رێکەکا ئارام دناڤ هزرێن خۆ دبەزینیت، ئەو یێ ب هشە، لێ دهەمان دەمدا یێ دناڤ پراکتیکرنا لڤینانە دناڤ هزرێن خۆدا، دەمێ ئەو هەمیان دناڤ ئەقلێ خۆدا سەربۆر دکەت ئەو ب لڤینەکا داهێنەر دەربازی ڤێ قوناغێ دبیت. دیکۆکسی چەندین لڤینێن گەلەک بهێز دئەڤێ سەرپێیدا خوقاندن ژ وان ژی لڤینا ب ناڤودەنگا دارتاشییە.

ب ئەڤێ رێکێ و ب تنێ ب رێکا جەستەی (ئیتنان دیکۆکس) شیا هونەرێ خۆ یێ نوی ب وێنەێەکێ مۆدێرن نیشابدەت، هونەرەک ل سەر شێوەی هونەرێ سوباهی. دیکۆکسی شیا هونەرێ خۆ بەرەف قوناغەکا رژد و راستەقینە ببەت، خودان تەکنیکەکا تژی شەنگستێن سەرەکی کۆ ل سەر بربرا پشتێ و گەهێن لەشی هاتنە ئاڤاکرن. ئەڤ ستایلێ لەشی وەکر کۆ ئیتان دیکۆکس ببیتە جهێ سەرەنج و ئیلهاما شانۆیا هەڤچەرخ، وەکر هونەرێ وی ببیتە پێگەهەکێ سەرەکی بۆ هەر هونەرمەندەکێ ب تایبەت سەماکارێ بڤێت شیانێن خۆ یێن وێنەکرنا ل سەر دەپی بێختە ژێر وەرارەکا بەردەوام.

وەڵامێک بنووسە

پۆستی ئەلکترۆنیکەت بڵاو ناکرێتەوە . خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *