دڤی ماوەیی دا هەر کەسەکێ (تا، کوخک، بێھێزی ولەش و سەرئێشان )هەبن و دبە زکچوون و عێلنجی و نەمانا ھەستێ تامکرنێ و بێھنێ ژی دگەلدا بە، ئەڤە کۆرۆنایە و پێتڤی فەحصا ناکەت.
ڤایرۆس بشێوەیەکی وسا بەرفرەھ بەلاڤەبوو کو ئیدی جھێ نەخۆشان د نەخۆشخانێ ڤە نەمایە،ژ بەر ڤێ یەکێ نەخۆش د کارە ل ماڵ چارەسەریا خوە بکە ل پەی ئەڤان رێنمایێن ل خوارێ:
١. نەتڕسە،دەروونێ خوە ئارامبگڕە و ووڕە بەرز بە.
٢. باشترە توو د(ژۆرەکا تایبەت و بتنێ)دا بی،
و تێکەلیێ نەکەی دگەل ئەندامێن مالێ وخێزانێ هندی بکاری،و هه‌كه دشيان دا نه‌بوو، پێتڤی یە خوە ٢ مەترا دووربکی ژ كه‌سێن دن.
*دڤێت ھەواگھۆرینەکا باش د ژۆرا تە دا ھەبە،بۆ ڤێ مەرەمێ یا باش ئەوە پەنجەرێن ژۆرا تە د ڤەکری بن.
*بلا ژوورا تە گەلەکا ساڕ نەبە، چونکو سەقایێ ساڕ بۆریێن ھەوای زراڤ دکەت و ھۆسا بێھنتەنگی زێدەتر دبە.
*ھەکە د شیان دا ھەبە ھەرە دناڤ ھەوایێ ژ دەرڤەی ژوورا خوە ب تایبەت ل ناڤ باخچێ ماڵ دا، داکو ھەوایێ تژی ئۆکسجین وەربگری،و دڤی باری دا پێتڤی یە ماسک و ده‌ستگۆركا بكاربینی.
*ماسکی بکاربینە دەمێ دگەل کەسانێت دی دئاخڤی،
و دەما بتنێ بی پێتڤی ماسکی ناکە چونکو بێھن تەنگیا تە یێ زێدەتڕ ببە.
٣. حەمی تشتێن خوە جوودا بکە ژ یێن خێزانا خوە:
( توالێتا تایبەت، سفرا خوارنێ،ئامانێن خارنێ ھەکە یێن سفری بن باشترە، رائێخ و به‌ته‌نى،تشتێن خۆ یێن تایبەت نەدە چ کەسا ب تایبەت موبایلا خوە،و …).
*هه‌كه دوو توالێت هه‌بن باشترە، ئێك بۆ تە و یا دن بۆ ئه‌ندامێن مالا تە،ئەگەر نەبوون دڤێت ھەرۆژ جارەکێ توالێت بھێتە پاقژکرن ب مەوادێن تەعقیمێ.
٤. پاقژکرنا وان حەمی کەرەستە و جھێن دەستێ خوە دکەیێ ب رێیا (معقمات)ان،وەک: روویێن حەمام و توالێتان،دەستکێن دەرگەھا، حەنەفی و ….
٥. رۆژانە جلکێن خوە بگھۆرە، جلکێن خوەیێن پیس باش بشۆ ب ئاڤا گەرم،و ژبۆ حشکرنێ دانە بەر رۆژێ.
٦. پاشمایێن خوە کۆم بکە د کیسەکی دا، گرێ بدە وپاڤێژە
٧. پێتڤی یە كه‌سه‌ك ب تنێ چاڤدێريا تە بكه‌ت (یا باشتر ئەوە ئەو کەس ژ حەمیا گەنجتڕ و تەندرووستر بە).
*پێتڤی یە ل سه‌ر وی كه‌سێ چاڤدێريا تە دكه‌ت ماسکی بکاربینت ل ده‌مێ سه‌ره‌ده‌ريكرنێ ل گه‌ل تە،و ب دووراتیا ٢ مەترا ژ تە دوور ببە، و ل ده‌مێ تە بجهـ دهێلە ماسکێ خوە ب هاڤێژت و ده‌ستێن خوە باش بشۆت.
٨. ل سه‌ر حەمی كه‌سێن خێزانا تە پێتڤی یە ده‌ستێن خوە ب ئاڤ و سابۆنێ بشۆن و ب تايبه‌ت ل ڤان ده‌مان:
– پشتى كوخين و بێهنژینێ.
– به‌رى به‌رهه‌ڤكرنا خوارنێ و ل ده‌مێ به‌رهه‌ڤكرنێ و پشتى به‌رهه‌ڤكرنێ.
– به‌رى خوارن خوارنێ.
– پشتى بكارئينانا ده‌ستئاڤێ.
– به‌رى و پشتى چاڤدێريا كه‌سێ تووشبوويى.
– ده‌ما هه‌ست پێ دكه‌ن كو ده‌ستێن وان نه د پاقژن.
٩. بەردەوام ب ئاڤەکا تێن شیر سەروچاڤ و دەست و لنگێن خوە تەر بکە،و بۆ خوە حشکرنێ کلینسا بکاربینە نەک خاولیێ.
١٠. نڤستن،ڕۆژانە بۆ ماوێ (٨-١٠)دەمژمێرا،و دەمێ ژ خەو رادبی خوە بدە بەر تیشکا رۆژێ بۆ ماوێ ٢٠ خۆلەکا.
١١. ھەکە د شیان دا ھەبە رۆژێ سێ جاران رێژا ئۆکسجینێ دناڤ خوونا خوە دا قیاس بکە ب جیھازێ pulse oximetry ،دگەل پیڤانا پڵا گەرمیا لەشێ خوە ب میحرارێ.
#چارەسەری:
حەتا ئەڤێ دەقیقێ ھیچ ڤاکسین و دەرمان نەھاتینە ڤەدیتن ژبۆ بنبرکرنا ڤایرۆسێ کۆرۆنا،
لەوما ئەڤ چارەسەریێن ل خوارێ بتنێ ژبۆ ب ھێزکرنا کۆئەندامێ بەرگریی یا لەشێ تە نە ل دژی ڤایرۆسی:
– پاڕاسیتۆل حەب 500 ملگم 6 سەعاتا جارەکێ،
( ب مەرجەکی ئەگەر تە ئاریشێن مێلاکێ و ئێشا باقلکا نەبن). ل حالەتێ بەرزبوونا پلا گەرمیا لەشی و ئێشانێ بکاربینە.
– ئەگەر تا و ئێشانا تە ب حەبێن پاراسیتۆل کێم نەبوو: پڕۆفین حەب ٤٠٠ ملگم 8 سەعاتا جارەکێ(ب مەرجەکی ئەگەر تە ئاریشێن گەدە و گولچیسکا نەبن).
– زینک حەب 50 ملگم ڕۆژێ ئێک جارێ.
– ڤیتامین D حەب 5000 ڕۆژێ ئێک جارێ.
– ڤیتامین C حەب ١ گرام ڕۆژێ ئێک جارێ.
* ئاڤێ باش بکەلینە و ھەڵما وێ بھەلکێشە،رۆژێ دوو جاران سبا و ئێڤارا بۆ ماوێ پێنج خۆلەکا.
* غەڕغەڕەکرنا ئاڤا ب خوێ،رۆژێ دوو جاران سبا و ئێڤارا.
* بێی ئاگەھداریا نۆژدارێ تایبەتمەند ھیچ دەرمانا بکارنەئینە(وەک:دەرزی یا دیگزامیسازۆن و هەوکردنا ).
* پێتڤی ب وەرگرتنا ئاڤا سێلانێ ناکە،ئەگەر توو بکاری خارنێ بخۆی و ڤەخوی، چونکی وەرگرتنا ئاڤا سێلانێ دێ بتە ئەگەرێ کۆمبوونا ئاڤێ د سیھان دا و ھۆسا دێ بتر تۆشی بێھنتەنگیێ بی.
* ھندی د شیان دا ھەبە شرووبێ کوخکێ بکارنەئینە، چونکی کوخک یا باشە و ب کوخکێ ئەو بەلغەم و ئیلتیھاباتێن ناڤ سینگێ تە دەردکەڤنە ژ دەرڤە.
* پێتڤی ب کارئینانا ئۆکسجینێ ناکە،ئەگەر رێژا ئۆکسجینێ بتر بە ژ 90% .
#خوارن و ڤەخوارن:
خوارنا ساخلەم و هەمەجۆر بخۆ مینا:
پروتینات:گۆشت،ھێک،سپییاتی،چەرەز،…
زەرزەوات: بیبەر و پیڤاز و سیر و لیمۆن،…
فێقی:گندۆر،زەبەش،
بەردەوام شڵەمەنیا ڤەخۆ: ئاڤ،چا،دەو، شەربەت،…
کێم خوارنا :شەکر ،خوێ،دوھن،ڤەخوارنێن گازی،ئایسکریم
#وەرزش:
* د ڤی ماوەیی دا استراحەکا تەمام وەربگرە و وەرزشێن گران نەکە(ب تایبەت ل حەفتیا ئێکێ) چونکو لڤینێن زێدە دبنە ئەگەرێ ھندێ کو سیھێن تە بتر پێتڤی ب وەرگرتنا ئۆکسجینێ ببن ،بەلێ پا توو ھەر پێتڤی لڤینێن سڤکی مینا دەما یێ درێشکری دەست و لنگێت خوە بلڤینە چونکو ئێک ژ خراپیێن ئەڤێ ئێشێ مەیاندنا خوونێ یە ئەگەر ژ بنی لڤینا لەشی نەکی.
* وەرزشا سیھان ئەنجام بدە: ب رێکا دفنێ ھەناسەکا کوور و ھێدی بھەلکێشە ناڤ سیھێن خوە و بلا بۆماوێ پێنج چرکا ئەو ھەوایە بمینە د ناڤ سیھێن تە دا وپاشی ب رێکا دەڤێ خوە ئەوی ھەوای حەمیێ بەردە ژ دەرڤە.
ئەڤێ کریارێ رۆژانە سێ جاران و ھەر جارەکێ بۆ ماوێ (٢٠ بۆ ٣٠)جاران ئەنجام بدە.
* ھندی د شیان دا ھەبە خوە لسەر زکی درێش بکە و بنڤە
(لسەر پشتێ نەنڤە و خوە درێش نەکە),و ئەگەر تە نکاری بلا لسەر تەنشتێ بە.
#سەرەدانا نەخۆشخانێ بکە،د ڤان حالەتان دا:
*ئەگەر ژیێ تە بتر بە ژ ٦٠سالیێ و نەخۆشیێن دوومدرێژ تە ھەبن مینا:نەساخیێن دلی وسیھا و ئێشا شەکرێ و نەخۆشیا شێرپەنجێ و زەعیفیا گوولچیسکا و وەرگرتنا چارەسەریا کیمیایی.
* ھەناسە تەنگییا تووند.
*ئەگەر ڕێژەیا ئۆکسجینێ دناڤ خوونێ دا ژ ٩٢٪ کێمتر
بە و جارێن ھەناسەدانا تە بتر بن ژ ٣٠ جارا/د ١ خولەک دا.
*شین بوونا لێڤ و تبلێن دەستیێ تە.
*ھەبوونا تایێ بۆ ماوێ زێدەتر ژ ٤٨ دەمژمێرا.
*ھەبوونا کوخکەکا بەردەوام و بێزارکەر .
* ھەر دەمێ تە ھەستپێکر کو بارێ تە یێ تەندرووستی بەرەڤ تێکچۆن و خرابتر ێ یە.
#تێبینی:
* (14 حەتا 21 ڕۆژا) تە نیشان نامینن و حەتا 28رۆژان ب تەمامی ڤایرۆس دناڤ لەشێ تە دا نامینە.
(ب تنێ 5 تا 10 رۆژا دێ نارحەت بی و نیشان دێ دژوارتر بن و پاشی رۆژ ب رۆژ دێ باشتر بی).
* توو دکاری دەرکەڤی ژ ماڵ: سێ رۆژا پشتی نەمانا نیشانان(واتە بێ ی بکارئینانا دەرمانان نیشان ل تە نەمینن بۆ ماوێ ٣ رۆژا)،یان ژی پشتی ١٠ رۆژا ھەر ژ رۆژا ئێکێ یا دەستپێکرنا نیشانان.
* پشتی خلاسبوونا لەشێ تە ژ ڤایرۆسی (پشتی 28 رۆژان ژ تۆشبوونێ ) سەرەدانا بەنکا خوونێ بکە ل دھۆکێ ژبۆ بەخشینا بوتڵەکێ پلازما بۆ تۆشبوویێن پێتڤی،وی وەختی دێ بیە قەھرەمان بۆ رزگارکرنا گیانێ کەسەکی ژ مرنێ!
د.شوکت عجاج کۆرۆ
نۆژدارێ پڵەبەند و رێڤەبەرێ نەخۆشخانا رۆزانا
٣١ی تەباخا ٢٠٢٠ێ