نڤیسین: وەحید سندی
زانایێ مەزن (چارلز داروین1809ـ1882) ئێک ژ وان زانایێن مەزنە ب تیۆرا خوە یا ب ناڤودەنگ ژ بنەکۆکا جوران ” فى اصل الانواع On the Origin of Species “. کاریگەریەکا مەزن ل سەر زانستی هەبوویە و هەتا ڕۆژەڤا ئەڤرۆژی پێڤە دیارە، لێ ئەڤ کاریگەریە د بازنا زانستی ب تنێدا دەرنەکەڤتیە، بەلکو پێنگاڤ بەرەڤ ئالیێ دی ژ زانستێ مرۆڤاهی ژی ئاڤێتیە، بۆ میناک د ناڤ جیهانا ئەدەبیدا کاریگەریا خوە هەبوویە.
ژ وان زانایێن د بارێ ئەدەبیاتێدا ب ڤێ تیۆرێ کاریگەربووین و بزاڤکری ل سەر ئەدەبیاتێ بچەسپینن، ڕەخنەگرێ فرەنسی (فردینان برۆنتێر)ە، ب ئێک ژ هەڤدژێن ناتورالیزمێ دهێت نیاسین، ب پەرتووکا ب ناڤێ (گەشەکرنا جوران د ناڤ دیرۆکا ئەدەبیاتێدا) ل سالا 1898بەلاڤکریە، چوویە د ناڤ بابەتێ جوریەتا ئەدەبیدا و بزاڤکریە یاسایا گەشەکرنا داروینی ل سەر ئەدەبیاتێ بچەسپینت، برۆنتێر دبێژت:”جورێن ئەدەبی د درێژاهیا دیرۆکێدا گەشەکرینە و هاتینە گهۆرین، بەلێ ئەو گەشەکرنا ژ وان هاتی ڕویدان ژی ل وی ئاستی نەبوویە ب تەمامی ژ جورێن بەریا خوە جودا ببت، هەرچەند دیراهیەکا دیرۆکی د ناڤبەرا ئەشیلێ یونانی و شکسپیریدا هەیە و هندەک جوداهی د ناڤبەرا واندا دەردکەڤن، بەلێ ب ساناهی ئەم دشێن وان د ناڤ ئێک بازنێدا ببینین”.
ئێک ژ کێشەیێن تیۆرا برۆنتێری ئینای ل سەر ئەدەبیاتێ پەیرەوکری، وەکی گەلەک ڕەخنەگر ئاماژێ پێدکەن، ئەوی ژی وەکی داروینی بزاڤا کری هەمی جورێن ئەدەبی وەسا نیشان بدەت ژ ئێک جور هاتیە.
دیسان زانایەکێ دی ب ناڤێ (ئارنێست بۆڤێت) د پەرتووکا خوە یا ل سالا (1911)دا نڤێسی ب ناڤێ (شعرا لیریکی، حەماسی، درامایی، یاسایا گەشەکرنا ئەدەبی) دیاردکەت:”جورێ لیریکی گرێدای ب دەمێ گەنجاتیا دیرۆکا هزرا مرۆڤاهیێ یە، دیسان حەماسە گرێدای ب دەمێ گەهشتن (زەلام)بوونا مرۆڤی یە و جورێ درامایی گرێدای ب دەمێ پیریا هزرا مرۆڤاهیێ ڤەیە”.
ب تنێ ئەڤێن بوری دوو نموونەنە ژ کاریگەریا تیۆرا داروینی ل سەر بازنا ئەدەبیاتێ، چەندین کسێن دی ژی بێگۆمان هەنە کو کەڤت بن ژێر ڤێ کاریگەریێ، هەتا نها بەشەک ژ خەلکێ ڕەخنێ لێ دگرن و بەشەک ژی ب وێ جوراتیێ د ڕازینە.

وەڵامێک بنووسە

پۆستی ئەلکترۆنیکەت بڵاو ناکرێتەوە . خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *