نڤێسین: ڕزگار سوبحى
وه‌هم(ساوێر)..
وه‌ك جوره‌كێ خورانێ، بۆ مرۆڤێن دزيندانا ديتنا خوه يا شێلى ڤه و هزردكه‌ن ئه‌ڤ زيندانه جهێ ڕاستى يێ وى يه.
وه‌هم، ديتنا تشتايه ل سه‌ر شێوه‌يه‌كى كو چ ڕاستى بۆ نينه، ڕاستى و وێنه‌يێ زه‌لال يێ وى تشتى يێ نه‌ديار و به‌رزه‌يه، يان ژى دبينات دا چ تشت ب ڤى شێوه‌يێ مرۆڤ وێنه‌دكه‌ت يان ژى بۆ مرۆڤى هاتيه وێنه‌كرن، نينن، ژ ڕۆيێ زانستى ڤه؛ ڕاستى يا گه‌له‌ك تشتێن ئه‌م ل ده‌ردۆرا خوه دبينين و پيناسه‌دكه‌ين ئه‌و نينه و دبنيات دا ئه‌و ته‌مام ب شێوه‌يه‌ك دى نه، لێ ئه‌م وه‌سا هه‌ستپێدكه‌ين و ل سه‌ر هى بووينه.
دێ نموونه‌ك زانستى ئينين دا پتر رۆن بيت؛ يێ كو ب شه‌ڤ به‌رێخوه‌بده‌ته ئه‌سمانى هزردكه‌ت ئه‌و هنده‌ك ستێرێن ل هنداڤى وى، ئه‌و دڕاستى دا ل وى جهى نه و ئه‌و رۆناهى نوكه ژ وان دچيت. لێ فه‌له‌كناسه‌ك و مرۆڤه‌كێ كو ده‌رباره‌ى ڤێ چه‌ندێ خواندى، باش دزانيت كو چ هه‌بوون نوكه بۆ وان ستێران نينه و ئه‌و رۆناهيا وان يا به‌رى مليونان سالايه.
هينگى ئه‌ڤ مرۆڤه دوه‌همه‌كێ دا دژيت و دبيت ئه‌و گه‌له‌ك جارا ب وان ستێران بێژيت و لاڤايێن خوه ژى پێڤه بهه‌لاويسيت، وه‌ك زارۆيه‌كى دده‌سپێكا عه‌مرێ خوه‌دا ل سه‌ر بانێ مالێ دنڤست و خوه‌زيكێن خوه بۆ رۆژا پاشتر بۆ ستێرێن هنداڤى خوه دگۆتن ، لێ ئه‌و ستێره دڤى ده‌مى دا دبيت دكۆژيه‌كێ ئه‌سمانى دا بژكى بن و به‌رزه ببن و ڤه‌مرى بن.
بۆ گه‌له‌ك ديارده‌يێن سياسى و جڤاكى و ئايينى ژى ئه‌م دهه‌مان وه‌هم داينه. وه‌ك وى سه‌رخوه‌شێ ل هه‌مبه‌ر چياى ڕاوه‌ستاى و هزردكه‌ت يێ دلڤلڤيت كو دبنيات دا ئه‌و هزرا وى يه ب وى ره‌نگى شێلى بووى.
دو تشت وه‌همێ به‌رهه‌م دئينن:
1- نه‌زانين
2- هێزه‌ك، ده‌ما كار ل سه‌ر وێ نه‌زانينێ دكه‌ت.
چ مرۆڤ، بێ وه‌هم ناژين و چ مرۆڤ دڤالا نينن ژ هنده‌ك وه‌همێ، چنكى وه‌هم ره‌وشه‌كا ده‌روونى يه. لێ مه به‌حسى وێ وه‌همێ نينه ياكو ژ تشته‌كێ تايبه‌ت ب مرۆڤى ڤه بيت و ب هنده‌ك ئه‌گه‌ر و ڕۆدانێن ناخێ مرۆڤى ڤه دگرێداى بن و تايبه‌ت بن ب وى ڤه و چ په‌يوه‌ندى ب جڤاك و ده‌ردۆرا خوه ڤه نه‌بيت، مه به‌حسى وه‌هما گشتى يه( وه‌هما كۆمێ) ئه‌وا كو كونترۆلێ ل سه‌ر كۆهزرا جڤاكه‌كى يان جوگرافيايه‌كێ دكه‌ت. ده‌مێ مرۆڤ هه‌مى ئه‌وا دبينيت و گۆهـ لێ دبيت و دخوينيت.. باوه‌ربكه‌ت، ژ وان ژێده‌رێن ئه‌و ل سه‌ر په‌روه‌رده بوويى( ئايينى، جڤاكى، سياسى).
هه‌ر تشته‌كێ دبيته وه‌هم چارچووڤه‌كێ به‌رته‌نگ و ديتنه‌كا ئاسێ بۆ مرۆڤى چێ دكه‌ت. چنكى ئه‌و هه‌مى تشتا دژى سرۆشتێ وى ب خوه دبينيت و وه‌ردگريت. ژ خودايه‌كى بگره كو ئالۆزترين باوه‌ريا مرۆڤايه، يان ژى بێژم ئئالۆزترين جورێ باوه‌ريێ يه، چنكى باوه‌رى ب تشته‌كى يه كو ناهێته ديتن و وى چ سالۆخ و شێوه‌يێن ديار نينن و وى چ په‌يڤدار و مينبه‌رێن راسته‌وخوه نينن، به‌لكى باوه‌ريه ب هزره‌كێ كو يا هاتيه ڤه‌گێڕان و شرۆڤه‌كرن و پاشى باوه‌ركرن..
و باوه‌رى ب سياسيه‌كى كو وه‌لاته‌كى بۆ ته وێنه‌دكه‌ت ب ره‌نگه‌كى ب ڕێكا ئالاڤێن خوه و ئه‌و وه‌لات دڕاستى دا ب ره‌نگه‌ك دى يه، يان ژى ته پالبده‌ت بۆ جه‌نگه‌كێ پێخه‌مت پيرۆزيه‌كێ لێ دبيت دڕاستى دا ئه‌و جه‌نگ پێخه‌مه‌ت دلچوونه‌كا وى يا سياسى يا پوويچ بيت ، هوسا تا تو دهێيه بچووكترين باوه‌ريێ.. دگۆتن و ديتن و ڕه‌فتارێن مرۆڤى دا.
مرۆڤ ل وى جهى دڕاوه‌ستيت، ده‌مێ هه‌ر جوره باوه‌ريه‌كا وى، يان ديتنه‌كا وى يا وه‌همى بيت، هينگێ ئه‌و وێ باوه‌ريێ يان وێ ديتنێ دكه‌ته كارێكته‌ره‌ك كۆژه‌ك و رۆحێ دده‌تێ و ده‌ستهه‌لاتێ دده‌تێ و وێ وه‌همێ به‌ردده‌ته حه‌فكا مرۆڤێن دى، چنكى ئه‌و وێ دبينيت ڕاستى و به‌لكى ژى ڕاستييا ئێكانه.
هه‌رده‌م نه‌زانين خوارنا ڤى كۆژه‌كى يه، و ديسان ژى هێز.. واته ده‌ستهه‌لاتێن ئايينى، سياسى، جڤاكى.. ئه‌ڤێن كو هزردكه‌ن ئه‌و ل سه‌ر ڤێ نه‌زانينێ دژين و دڤێت به‌رده‌وام ئاڤده‌ن.
بۆ نموونه؛ مه‌لايه‌ك و سياسيه‌ك و ئاغايه‌ك، دشێن ب هه‌مان ئاست كار ل سه‌ر نه‌زانينێ بكه‌ن و ب هه‌مان ئالاڤ ژى
كو چێكرنا وه‌همێ يه.. وه‌هما دينى، سياسى ، جڤاكى.. كو وێنه‌كى بۆ مرۆڤى چێدكه‌ن وه‌ك ڕاستى و ڕاستى ب خوه‌ژى يا به‌رزه‌يه و تشته‌ك دى يه كو تمام به‌رۆڤاژى وى وێنێ چێكرييه، ئه‌ڤێ كو وێ كومێ ب خوه ب نه‌زانين و داهبارى بۆ خوه چێكرى يان ژى هێزه‌كێ ب ئالاڤێن خوه بۆ وان بۆ چێكرى.
و ئه‌ڤ ده‌ستهه‌لاتێن هه، حه‌زناكه‌ن ژ وێ گۆپيتكا جڤاكى يا خوه و ڕێزدارياخوه بهێنه‌خوار، له‌و ژى دژى هه‌ر هه‌وله‌كا شكاندنا وه‌همێ نه، ئه‌ڤجا ب ڕۆى ب ڕوى بيت يان ژى دنه‌ستێ خوه‌دابيت.
نه‌زانين؛ تا راده‌يه‌كێ مه‌زن به‌رهه‌مهێنه‌را ترسێ يه، ترس ژى هه‌ڕفاندنا سيسته‌مێ هزركرنا مرۆڤى يه. بگره ترسا ژ پاريێ نانى، تا ترسا ژ خودێ و جيهانا نه‌ديار. دبنيات دا؛ هه‌ر تشته‌كێ ئه‌م ده‌رباره‌ى وى نه‌زانين، ئه‌م پتر ژێ دترسين. چه‌ند زانينا مه ده‌رباره‌ى تشته‌كى پتر بيت، ترسا مه ژ وى تشتى كێمتره. هينگێ هه‌كه ئه‌و زانينه ترسه‌كێ په‌يداكه‌ت ژى، ترسه‌كا ساخله‌مه و خودان دزانيت ئه‌گه‌رێ وێ ترسێ چيه و شيان هه‌نه كۆنترۆلێ ل سه‌ر بكه‌ت.
لێ ترسا خراب و ب مه‌ترسى ئه‌وه، ده‌مێ ئه‌م نه‌زانين ژ چى يه يان ژى ژێده‌رێ وێ يێ نه‌ديار و چێكرى بيت، واته چ بنياتێن زه‌لال تێدا نه‌بن.
كه‌واته؛ نه‌زانين و ترس دو هه‌ڤالجێمكن.. پێكڤه ڕۆله‌كێ خراب دگێرن، دئاڤاهيسازى و شێوه‌يێ هزركرن و ژياكرنا مرۆڤى دا.
بۆچى ئه‌م دترسين؟
ئه‌و پرسا زێده ئالۆز و مژدارا به‌ر سينگێ مێژوويا مرۆڤى دگريت..
دبيت وه‌ختێ ئه‌م نه‌زانين ئه‌م بۆچى دترسين، واته ئه‌م ئێخسيرێن وه‌همه‌كێينه.
پتريا جاران چنكى ئه‌م نزانين ژێده‌رێ وێ ترسێ چييه، تنێ يا بۆ مه هاتيه گۆتن و وێنه‌كرى و مه ژى باوه‌ركريه.
بۆ نموونه؛
ئه‌گه‌ر مه زێده‌تر ده‌رباره‌ى گۆهۆڕينێن سرۆشتى زانى، دێ كێمتر ژ وان رۆدانێن پێشبينيكرى ترسين، يان ژى دێ پێشوه‌خت كار بۆ سينگگرتنا وان كه‌ين.
ئه‌گه‌ر مه پتر ده‌رباره‌ى ئايينى زانى، دێ كێمتر ژ وان تێگه‌هـ و وێنه‌كرنێن ئايينى ترسين، ئه‌وێن به‌رده‌وام ترسێ دكه‌نه دسه‌رێ مه‌دا و ئێدى ئه‌م دێ سه‌نته‌رێ هزرا خوه يا ئايينى بين، نه مه‌لايه‌ك.
ئه‌گه‌ر مه زێده‌تر ده‌رباره‌ى مێژوويێ زانى، دێ كێمتر ژ ڕۆدانێن سياسى و سه‌ركردێن سياسى ترسين و دێ ئاليه‌تا گۆهۆرينا وان ل نك مه يا ب ساناهى و ب به‌رنامه بيت.
ئه‌گه‌ر مه پتر ده‌رباره‌ى هزرا جڤاكى زانى، دێ ترسا مه ژ كارڤه‌دانێن ده‌ردۆرامه كێم تر بيت و ئێدى دێ خودان هێزه‌كا جڤاكى يا خوه ب خوه بى و ئاغايه‌ك نابيته سه‌نته‌رێ بريارداناته.
چونكى تو دێ ب خوه هێز بى و دوير ژ ڤان هێزا هزركه‌ى و دێ وه‌ك هه‌ساره‌كا جودا بى دناڤ سيسته‌مێ جڤاكى و ئايينى و سياسى و ياسا و داب و نه‌ريتێن وان بۆ ته جهێ پوويته‌دانێ نابن.
مرۆڤێ وه‌همى، ب وه‌همه‌كێ شۆره‌شێ دكه‌ت، ب سلۆگان و ره‌مزێن وه‌همى.
ب وه‌همه‌كێ ل ئازاديێ دگه‌ريت، ب سلۆگان و ره‌فتارێن وه‌همى.
ب وه‌همه‌كێ چێبوونا دونيايێ و خراببوونا وێ وێنه‌دكه‌ت.
ب وه‌همه‌كێ خوه دبينيت رزگاركه‌ر و ب وه‌همه‌كێ خوه دبينيت بێ ئيراده و كۆيله‌يه‌ك.
واته؛ دا كو كێمتر بترسين، دڤێت زێده‌تر بزانين
( ترس و نه‌زانين) ئه‌و زلاته‌يه يا كو دبێژنێ وه‌هم!.. مرۆڤێ وه‌همى ئاگه‌هـ ژخوه نينه و جوره‌كێ مرۆڤێن بێهۆشكه‌ره، لێ ده‌ردۆرا وى هه‌مى ژ پێن وى دهلنگڤن، چنكى چ جارا ل ده‌م و جهێن دروست دا نينه.
زانين؛ ب واته‌يا گه‌هشتنا مرۆڤى بۆ ئاسته‌كێ تێگه‌هشتنێ كو هه‌رتشى ب لێگه‌ريان و گومانێ دخوه‌دا بێژينك كه‌ت، پاشى باوه‌ربكه‌ت. دزانينێ دا ؛ سه‌حرا درۆستكرنا وه‌همێ يان درۆستبوونا وێ كێمتر دبيت و نه مرۆڤ ب خوه زوو ب زوو دبيته دارده‌ستێ وه‌همێن خوه و نه‌ژى هێزه‌ك دشێت مه ل دويڤ وه‌همێن چێكرى ببه‌ت، هيگێ دێ وه‌هم دهنده‌ك مرۆڤێن گه‌له‌ك چارچووڤه‌كرى دا بيت، ئه‌ڤێن كو خوه نه‌ده‌نه دگه‌ل چ گۆهۆڕينان و وان ژى چ هێز ل سه‌ر دروستكرنا كۆهزره‌كا جڤاكى نابيت يان ژى دێ بيته بابه‌ته‌كێ كه‌سى و نه‌خوه‌شيه‌كا تايبه‌ت ب مرۆڤه‌كى ڤه و نابيته ديارده‌يه‌كا كۆمێ
كو جڤاك و ئايين و سياسه‌ت پێ ب ڕێڤه بچيت..
كو مرۆڤێ حه‌قيقى تێدا به‌رزه ببيت، يان ژى بحه‌ليێت و ل كۆژيه‌كى ڤه‌ده‌ر بيت!.