جیھاد موستەفا
پێشەکی:
ڤایرۆسێ کۆرۆنا، د ماوێ سێ هەیڤان دا ل 200 وەلاتان بەلاڤ بوو، ئەڤە 2020ێ دەستپێکری، ژیان و هەبوون و هەر تشتێ مە ب کۆرۆنایێڤە هاتییە گرێدان، لەورا جیهان هەمی د حالەتێ چاڤەرێبوونێ دا دژیت، دا کو پاشەرۆژا خۆ بزانیت، لێ تا نوکە چ تشتەک ژ چارەنڤیسێ رۆژ و هەیڤێن بهێت دیار نەبوویە.
ئەڤ گۆتارە دێ مینبەرەك بیت ژ بۆ ئازراندنا دو پرسیارێن گرنگ (ئەرێ مرۆڤایەتی د چ رەوش دا دژیت؟ ئەرێ پشتی ڤێ رەوشێ دێ بەرێ مرۆڤایەتیێ کەڤیتە کیڤە؟) هەر ئێک ژ ڤان سێ نڤیسەران (نائۆم چۆمسکی، سلاڤۆی ژیژەک و نائۆمی کلاین) ب شێوەیەکێ نە راستەوخۆ بەرسڤ ل سەر ڤان پرسیاران دایە. مە ژی هەول دایە ڤان سێ دیتنان د چارچووڤەیێ گۆتارەکێ دا کۆم بکەین.
حەز دکەم خواندەڤانان ئاگەهدار بکەم، کو ڤان نڤیسەران ب شێوەیەکێ راستەوخۆ بەرسڤ ل سەر ڤان پرسیاران نەدایە، بەلکو وان ب شێوەیەکێ گشتی دەربارەی ڤێ رەوشێ شرۆڤە کرینە، بەلێ مە هەول دایە گۆتنێن وان ب پۆختی د دو پرسیاران دا قالب بکەین.
پرسیارا ئێکێ: ئەرێ جیهان و مرۆڤایەتی دناڤ چ رەوش و قۆناغ دا دژیت؟
ژ بۆ بەرسڤدانێ، هەر ئێک ژ ڤان نڤیسەران ژ خالەکێ دەستپێدکەت، ژبەر کو هەر ئێک ژ وان دونیابینینەک هەیە.
چۆمسکی ل ئەگەر و بنیاتێ ڤێ رەوشێ ڤەدکۆلیت، ب دیتنا وی، ئەڤە نە تنێ قەیرانەکا ساخلەمیێیە، بەلکو مرۆڤایەتیێ قەیرانەکا مەزنتر هەیە، ئەو ژی قەیرانا شارستانیەتێیە. ئەو بەرێ مە ددەتە پرسیارەکا گرنگ: بۆچی مرۆڤایەتی گەهشتە ڤێ رەوشێ؟ چۆمسکی دبینیت کو ئەگەرێ سەرەکی ئەوە کو مرۆڤان چارەنڤیسێ خۆ رادەستی کەرتێ تایبەت کرییە، چونکە کەرتێ تایبەت دێ پتر قازانجێ ژ چێکرنا کرێمەکا لەشی کەت ژ پاراستنا گیانێ خەلکی.
چۆمسکی پرسیار دکەت: ”بۆچی ئەڤ ڤایرۆسە بەلاڤ بوو؟ ل ئۆکتۆبەرا 2019ێ، زانیاری ل سەر ڤی ڤایرۆسی هەبوون و د شیان دا بوو رێگری لێ هاتباکرن، بەلێ چ هاتەکرن؟ چنە”.
سلاڤۆی ژیژەک ب رەنگەکێ دی ڤی سەردەمی دبینیت؛ ژبەر کو ئەو وەك مارکسیەك ڤێ رەوشێ وەسف دکەت، ب دیتنا وی ئەڤە دیماهی قۆناغا سەرمایەداریێ یە و ئێدی ئەڤ سیستەمە دێ هەلوەشیێت، ژبەر کو ڤێ قەیرانێ دیارکر کو ئەڤ سیستەمێ نوکە جیهان ل سەر برێڤەدچیت، ئێدی ب کێر ناهێت و دڤێت هزر د ئالتەرناتیڤەکی/ بەدیلەکی دا بکەین.
ئەو دبینیت کو ژبلی کۆرۆنایێ گەلەک ڤایرۆسێن دی دناڤ خەلکی دا هەنە، ژ وان ڤایرۆسان ( دەنگ و باسێن درەو، تیۆرا پیلانگیریێ و رەگەزپەرستی). ژیژەک حەز دکەت ڤایرۆسەکێ دی ژی دناڤ خەلکی دا زێدەبیت، ئەو ژی ڤایرۆسێ دوبارە هزرکرنێ یە، هزرکرن د ڤێ رەوشێ دا و دیتنا بەدیلەکی بۆ سیستەمێ هەیی.
نائۆمی کلاین ژی ژ تێگەهێ قەیرانان دەستپێدکەت، دا دیار بکەت کو هەردەم پشتی قەیرانان گۆهرین ریدانە و بەهرا پتر ژ جاران دەستهەلات مفای ژ قەیرانان دبینیت دا کو گوهرینەکێ دناڤ دەولەتێ دا بکەت. ژبەر کو دەمێ قەیران چێدبن، خەلک دودل دبیت و نزانیت دێ چ کەت، دەستهەلات ژی ڤێ رەوشێ بۆ بەرژەوەندییا نوخبەیەکا زەنگینان ئستیغلال دکەت. ب رامانەکا دی؛ دەستهەلات دێ گەلەک گۆهرینان ئەنجام دەت، هەر چەندە ئەڤ گۆهرینە دێ ب دژی بەرژەوەندییا خەلکی بن، لێ ژبەر کو د ڤێ رەوشێ دا خەلک نزانیت چ بکەت، لەورا ئەڤ گۆهرینە دێ د سەر خەلکی را دەرباز بن، ب ڤێ رێکێ دێ سەدمەیەك/ شۆکەك ب جڤاکی کەڤیت و خەلك دێ هەر تشتی قەبویل کەن.
كلاین بیرا مە ب گۆتنەکا ئابۆریناس میلتۆن فرێدمانی دئینیت، دەمێ دبێژیت: ”ب رێکا قەیرانان، مومکنە گۆهرینێن ریشەیی بهێنەکرن، ژبەر کو د ڤان دەمان دا، ئەڤا ل دەمەکی مەحال و نە بەرئاقل دبیتە تشتەکێ حەتمی و بەر ئاقل”.
كلاین دیار دکەت کو گەلەک جاران دەستهەلاتان ئەڤە ب سەرێ خەلکی ئینایە، ل سالا 2008ێ ژی شۆکەک ب جڤاکێ ئەمریکی کەت، هینگێ جیهان تووشی قەیرانەکا دارایی بوو، بەلێ د سەرێ هەژاران را شکەست. بەردەوام دەستهەلات ڤێ رێکێ دگەل خەلکی ب کار دئینیت، من باوەرە حکومەت دێ ڤێ ئێشێ پتر بەلاڤ کەت دا کو بشێت گۆهرینان بکەت.