ئیسمائیل تاهر جانگیر
یا من ههست پێكرى ل سهر دهمێ كورونایێ هندهك هزرێن ئهفسانهیى دناڤ مرۆڤاندا پهیدادبن سهرهرایى كو ئهم یێ ل هزارا سیێ دژین وزانست یێ گههشتیه گۆپیتكا پێشكهفتنێ، پهیمانگههـ وزانكۆ ژپهرتۆكخانێن گشتى پترن ل پتریا باژێران وخودان باوهرنامێن بلند یێ ل ههمى جها، سهربارى ڤێ ههمیێ ژى هێشتا هزرێن كهڤنێن ئهفسانهیى دناڤ مرۆڤاندا ماینه، سوسیولۆژیا بۆ هندێ دچیت كو ل ڕهوشێن ئالۆز وبهرتهنگ ڕهوشتى خهلكى بهرهڤ خراب دهێته گهۆڕین ورهفتارێن شاش دكهن.
من دیت هندهكان وێنهك ئینابوو ودگۆت: زانایهكێ مهزن بهرى 400 سالان پێشبینییا كورونایێ یا كرى وبهحسێ ئهڤ ساڵه یێ دپهرتۆكا ویدا ههیى!!.. هندهكان تشتهك ب ناڤێ ههلبهستێ نڤیسیبو وپالدا بوو رهحمهتى نالى یێ شاعر، كو وى بهرى 70 سالان بهحسێ كورونایێ یێ كرى، ئهڤه ژبلى نڤشتى وڤههینۆكێن جادو وخێڤزانكان!!.. ل نك من هند گرنگ نهبوو، ههر بێ پێزانین من گۆته وان ههڤالێن هنارتى یان خواستى وان پۆستا ببنم:
چ ڕاستى بۆ نینه، ئهگهر نالى ئهڤ تشتهكربیت دڤێت نۆبلێ وهربگریت!!..
ل سهر دهمێ كورونایێ چ تشت وهكى دهمى یێ مشه نینه، من ڤیا خو ب دهریا ئهنتهرنێتێدا بهردهم و ل هندهك مژارێن هوسا بگهڕم، مشه مشه تشتێ ل سهر هاتیه نڤیسین، ههر دكهڤندا ئهڤ شێوێ نهرێنیێ هزركرنێ ل نك مرۆڤى ههبویه وژێدهران پویتهكێ باش دایێ. دكهڤندا مرۆڤى هزردكر كو پهتا وئێش وئازار وخهلا ومرنا ژنشكهكێڤه وخوریك وكۆلێرا وتیفو وتاعون وبرس وهشكاتى ونرس وجهنگێن مهزن ونهخۆشبوون وبراندنا مرۆڤان وداگیركرنا ئهردى ژلایێ گیانهوهرێن هۆڤ ومشه بوونا كێز ومیكرۆب وڤایرووس وئێشێن لهشى وڤهگرتنا وان ژمرۆڤان بۆ مرۆڤان وژگیانهوهران بۆ مرۆڤان كینا خوداوهندانه ل سهر مرۆڤى ژئهنجامێ شاشى وزڤریا ئهو بوونهوهرێ دبێژنێ مرۆڤ ل همبهر سرووشتى یان داخوازیێن ئاسمانى، وى دگهل خو دگۆت:
ئهڤه سزایه ژبهر ڕهفتارێن مه.
ئهڤه بخو ئهگهرهكه مرۆڤى خو نزیكى بت وخوداوهندان كرى وڤیان ودلۆڤانى ولێبورینا وان كریه ئارمانج.
مسرا كهڤن ل سهر دهمێ فیرعهونان مرۆڤ تووشى ئێش ونهخۆشیێن كۆژهك بوینه، وان هزردكر ئهڤه ئهنجامێ ڕهفتارێن كهسێن شهرخوازه، مرۆڤێن خراب وشاش وهوسا باوهرى ئینا خوداوهندهكى ب ناڤێ “سهخمهت” بخو چێكهن بهرپرس بیت ژچارهكرنا نهخۆشیێن مهزن وگشتگیر ل بهرامبهر خوداوهندێ كهڤن ومهزن “راع” كو خوداوهندێ رۆژێ وچاڤدانا مرۆڤان بوو. ل وى دهمى ئێشهك ههبوو دگۆتنێ “تا نت ئامۆ” وهكى تاعونێ بوو، وان “سهخمهت” دپهرست دا ژئێشێ رزگارببن وكینا خو نهدارێژیته سهر وان.
ل میزۆپۆتامیا ژى مشه بهحسێ ئێش وپهتا هاتیه كرن، وان ژى هزردكر ئهڤه كینا خوداوهندانه ل سهر مرۆڤى ژبهر ڕهفتارێن شاش، هاتیه ڤهگێڕان كو كهسهكى یا گوهـ ل خوداوهندى بویى وداخوازا ژ وى كرى بچیته نك دانایێن مللهتێ خو دا پهرستگهههكێ ئاڤاكهن وقوربانان پێشكێش بكهن، پشتى مرۆڤان ئهو داخواز بجهـ ئینایى ئێش ونهخۆشییان ژناڤ وان باركر، پاش خوداوهندى جارهكا ئهو سهربۆڕكرن وباران ژێ بڕین وبرس مشهبوو، وان خوداوهندهك بۆ بارانێ چێكر، پشتى هیڤى ژێ خواستین باران بارین وبهرههم مشهبوو.
ژێدهرێن مێژۆیێ دبێژن دناڤبهرا سالێن (165 – 180ز) ل دهڤهرا دهریا سپى یا ناڤین وپشتى هێزێن لهشكرێ رۆمانى سۆزێن خو بجهـ نهئیناین وهێرشى باژێڕان كرى خودێ كینا خو رشته سهر وان ورۆژانه دوو هزار مرۆڤ ژههردوولا ب ئێشهكا نوى وژنشكهكێڤه دمرن. هێزێن لهشكرى ژترسا پاشڤهڕهڤین وئهو پهتا دگهل خو بره وهلاتێن خو و ل ههمى ئیمبراتوریا رۆمانى بهلاڤ بوو، ئهو ژى وهكى تۆڕهیى وسزایێ خودێ ل سهر زۆرداران هاته هژمارتن. پهیڤهك ب ناڤێ (پهتا – وباء) دپهرتۆكا پیرۆز “پهیمانا كهڤن “دا هاتیه، مرۆڤى ل وى دهمى هزردكر ئهڤ پهیڤه “ب تۆرهئێخستنا مرۆڤى “تأدیب الانسان” یه.
ل بیابانێ ژى دكهڤندا وبهرى هاتنا ئیسلامێ چهندین بت وخوداوهند ههبوینه وان باوهرى پێ دئینا كو ئهركێ هندهكان ژوان سزادانا مرۆڤانه دهمێ ڕهفتارێن شاش دكهن، وئێك ژئهركێن وان هنارتنا وئێش وئازار ونهخۆشیانه وخوداوهندا ناڤدار “عوزا” ئێك ژ وانه، لهو بهر ودار ل سهر نهخشێ وێ ب شێوێ ژنهكێ چێدكرن وپهرستنا وێ دكر دا سزا نهدهته بهر وان ودلۆڤانیێ پێ ببهت ووان سزا بدهته دۆژمنێن وان.
دهمێ ئالۆزى وئێش وپهتا وتهنگاڤى ل ناڤ مرۆڤان پهیدادبن هزرێن پاشكهفتى وئهفسانه ژى مشهدبن، مرۆڤ ههست ب هندهكا ئارامیێ دكهن خو ئهگهر ئهڤ ئهفسانه ڤهگهرنه چاخێن كهڤن ژى ودگهل نهمانا تهنگاڤى وئالۆزیێ ئهو هزر ڤهدڕهڤن ول سهر هزرا مرۆڤى نامینن، لێ جاران دمیننه دهش ومێشكێ ب كۆمێ جڤاكیدا ودهست بۆ دهستى دهێنه ڤهگوهاستن.
خودێ ههوه ژههمى
ئێش ونهخۆشى وئازاران ب پارێزیت..