وەرگێران: كەمال سلێڤانەیی
ئەدەبێ بەراورد گەلەك تێگەهـ و پێناسەیان بخوەڤە دگرت، ئەڤ تێگەهـ و پێناسە ژ ڤەكۆلەرەكێ بۆ ئێكێ دی جودانە، ژبەركو ئەدەبێ بەراورد ژ زانستێن ئەدەبیێن نوییە و ژ داهێنانێن چەرخێ نوییە. ئێكەم كەس ئەڤ زاراڤە بكارهینایی (ڤان تیگم) بوو، ژلایێ فەرهەنگیڤە ب ڕامانا بەراوردكرنا بەرهەمێ ئەدەبێ و ئەدیبێن یەك زمان یان ژی ئەدیب و بەرهەمێن ئەدەبی یێن زمانێن جوداجودا د چوارچووڤێ كاریگەریا ئەدەبیدا، ئەو كاریگەریا دەربازی سینوریێن زمان، ناسنامە و سیاسەتێ دبت. وەك خواندنگەها ڕۆمانتیكی و ئەدەبێ وێ یێ جودا.
(كمال ابو دیب)، دەربارەیی ئەدەبێ بەراورد دبێژت: ئەدەبێ بەراورد ڤەكۆلینا ئەدەبییە ل دەرڤەی سینۆرێ وەلاتەكێ دەستنیشانكری، دیسان ڤەكۆلینە لسەر پەیوەندیێن دناڤبەرا ئەدەبی ژ لایەكێڤە و بیاڤێن دی یێن مەعریفی، هۆنەری و فەلسەفی ژ لایەكێ دیڤە. ئەدەبێ بەراورد ئانكو بەراوردكرنا بەرهەمەكێ ئەدەبی ب بەرهەمەكێ ئەدەبی یان ب گەلەك بەرهەمێن دی یێن ئەدەبی د بیاڤێن جوداجودا یێن دەربرینێدا.
(سییتا ڕیڤنیاس) دیتنەكا دی بۆ ئەدەبێ بەراورد هەیە، كو ب دیتنا وێ (ئەڤ زانستە، زانستەك نوییە و گرنگییێ ب ڤەكۆلینا پرۆبلێمێن دووئالی ئەوێن كارتێكرنێ لسەر ئەدەبیاتێن جودا ددت). هەكەر ئەم بخوازن پێناسەیەك سادە و ئاسان بۆ ئەدەبێ بەراورد بكن، دكارن بێژن: (ڤەكۆلینە لسەر دوو دەقێن ئەدەبی یان دوو ئەلەمێنتان بۆ زانینا هەڤپشكی و جوداهییێ دناڤبەرا ئەوان دەقان دا بۆ دیاركرنا ڕەسەنیا ئێك ژ هەر دوو دەقان د چوارچووڤێ ئەدەبێ ئێك نەتەوە و زمان یان دوو زمانان دا). لڤێرێ بۆ مە دیاردبت، كو ئەدەبێ بەراورد ڤەكۆلینا مێژووییە، ڤەكۆلینێ لسەر دەقێن ئەدەبی برێكا پەیوەندیێن مێژوویی د چوارچووڤێ باندۆر و باندۆرلێكرنێدا دناڤبەرا ئەدەبیاتێن نەتەوەیی و ئەدەبیاتێن جیهانی و بەرچەستەبوونا دیاردەیێن ئەدەبی و دیاركرنا وەرارا ئەدەبی و كارتێكرنا ئەدەبی لسەر نێزیككرنا گەلان و ل ئێك تێگەهشتنێ.
بۆ نمونە بەراوردكرن دناڤبەرا (شەوقی و شكسپیری) د بەرهەمێ ئەدەبییێ شانۆیێ دا وەك (كیلۆباترا) دا. ئەدەبێ بەراورد ب شێوەیەكی گشتی د چوارچووڤەیێ كاریگەری و كاریگەریا ئەدەبیات و زمانێن جودا جودا دا خویا دبت، ئەڤ كاریگەرییە نە بتنێ بیاڤەكێ بخوەڤە دگرت، بەلێ بەرفرەه دبت و ڕەگەزێن ئەدەبی، وێنەێن هۆنەری و بابەتێن ئەدەبی، میتۆدێن هزری و داستان و نموونەیێن مرۆڤی بخوەڤە دگرت. ژ ئەركێن سەرەكییێن ئەدەبێ بەراورد، بینداریكرنا كاریگەریێن دەرەكی لسەر تبكستەكا ئەدەبی و ڤەكۆلین و دویڤچوونێ لسەر پێكهاتەیێن تێكستەكێ ئەدەبی ژ بۆ دەستنیشانكرنا خالا ب ئێكگەهشتنێ دناڤبەرا ئەوی تێكستەكێ ئەدەبی و تێكستەكی دی یێ ئەدەبی د ئەدەبیاتێن جیهانێدا دكت.
ملیكە فریحی ، كۆڤارا: عود الند، ژمارە (83).