به‌شێ دوویێ و دووماهییێ
ژ نڤێسینا: د. شریف كناعنه‌/ مالپه‌رێ سه‌نته‌رێ گولفرۆش
وه‌رگێران بۆ زمانێ كوردى/ كه‌مال سلێڤانه‌يى
گرنگیدان ب فولكلورى گرێدایى دوو بزاڤێن هزرى بوو، كو ل چه‌رخێ نۆزدێ ل ئه‌ورۆپا سه‌رهلدان، ئه‌و ژى بزاڤا نه‌ته‌وه‌یى و بزاڤا ڕۆمانسى بوون. ئه‌م دكارن په‌یوه‌ندیێ دناڤبه‌را ئه‌ڤان هه‌ر سێ بزاڤان دا بۆ هندێ بزڤرینن، كو بزاڤێن ڕزگاریخواز ژ بۆ ڕابردووى و بۆ مرۆڤێ نورمال ڤه‌گه‌ران ب مه‌ره‌ما دیاركرنا ڕهوریشال و ڕه‌سه‌نییا خوه‌ ژ بۆ ده‌ستنیشانكرنا ناسنامه‌یا خوه‌ یا نه‌ته‌وه‌یى و بلندكرنا ئاستێ هشیاریا نه‌ته‌وه‌یى وه‌كو به‌شه‌ك ژ ئایدیولۆژیا نه‌ته‌وه‌یى ژ بۆ گه‌هشتن ب ڕزگارییا نه‌ته‌وه‌ى.
ل چه‌رخێ نۆزدێ ل ئه‌ورۆپا كه‌سێن گرنگى ب فولكلورى ددان، كه‌سانێن زانا، هزرمه‌ند و ژ ته‌خا بلندا جڤاكى بوون و تێگه‌هشتنا وان ژ بۆ فولكلورى ده‌ستنیشانكرى و دیاربوو و ئه‌وان هزر دكر، كو هه‌گه‌ر ئه‌وان بڤێت ڕهوریشالێن خوه‌ یێن ڕه‌وشه‌نبیرى بزانن، پێدڤیه‌ ل سه‌ر وان كو ڕه‌وشت و تیتالان، ئه‌فسانه‌ و باوه‌ریان ئه‌وێن لده‌ف ته‌خێن هه‌ژار و نزمێن جڤاكى ل سه‌رانسه‌رى ئورۆپا كۆم بكن. ژبه‌ركو ئه‌و ته‌خێن هه‌ژار و نزمێن جڤاكى هێشتا پێگیرن ب ژیان، ڕه‌وشت و تیتالێن به‌رێ یێن باب و باپیرێن ته‌خا بلند و پێشكه‌ڤتى كو به‌رى سه‌دان سالا ژیاین.
د چه‌رخێ نوزدێ دا، فولكلور دنڤێسینێن ناڤدارترین زانایى فولكلورى دا به‌رچه‌سته‌ دبت، كو دبێژت (زانسته‌ك هه‌یه‌ دبێژنێ، زانستێ ئاركیولۆژى، كو به‌رمایكێن بابه‌تى یێن گه‌لێن كه‌ڤن به‌راورد و كوم دكت، وه‌ك داس و سه‌رێن ڕومێن به‌رێ. زانسته‌ك دى هه‌یه‌ دبێژنى (زانستێ فولكلور) كو به‌رمایكێن گه‌لێن كه‌ڤنار به‌راورد و كوم دكت، به‌لێ ئه‌ڤ به‌رمایكه‌ نه‌ بابه‌تى نه‌، وه‌ك چیڤانۆك، چیرۆك و هزرێن هه‌تا نوكه‌ دناڤ مه‌ دا، لێ چ گرێدان پێڤه‌ نینن و فولكلور ب واتایا خوه‌ یا هویربین، بتنێ گرنگیێ ب چیڤانۆك، ڕه‌وشت و تیتالان لده‌ف ملله‌تى ب گشتى ددت. ئه‌و ملله‌تێ یان ئه‌و ته‌خێن جڤاكى یێن كو گوهۆرینه‌ك كێم ژ ئه‌نجامێ فێربوونێ ژێگرتى، كو كارتێكرنا وێ لسه‌ر پێشكه‌ڤتنا وان یا لاواز بوو).
ئه‌و كه‌سێن د چه‌رخێ نۆزدێ دا گرنگى ب فولكلورى داین، بتنێ ڤه‌كۆلین ل سه‌ر به‌شێ ژناڤچووى ژ ڕه‌وشه‌نبیریا ته‌خێن پاشكه‌ڤتى د جڤاكێن پێشكه‌ڤتى یێن ئه‌ورۆپى دا كرن، لێ ڕه‌وشه‌نبیریا ته‌خێن پێشكه‌ڤتى د جڤاكێن ئه‌ورۆپى دا دان ئالییه‌كێ و ڕه‌وشه‌نبیرییا گه‌لێن نه‌ ئه‌ورۆپى، وه‌كو گه‌لێن هۆڤانه‌ دیاركرن. به‌لێ ده‌م و بارودوخ هاتن گوهۆرین ئه‌و ده‌مێ كو فولكلور تێدا ده‌ربازبووى و پێناسه‌یێن به‌رته‌نگ بۆ هاتین كرن، چونكه‌ بزاڤا ڕۆمانسى نه‌ما و گه‌لێن باكوورێ ڕۆژئاڤایێ ئه‌ورۆپا بوون خودان ده‌وله‌تێن نه‌ته‌وه‌یێن سه‌ربه‌خۆ، فولكلورى جهێ خوه‌ ل زانكۆیێن ئه‌ورۆپا و ئه‌مریكا كر و بۆ زانسته‌ك وه‌كو هه‌موو زانستێن دى یێن جڤاكى و مرۆڤى و به‌رگیریێ ژ مان و هه‌بوونا خوه‌ دكت، ب به‌ردوامى هه‌ولددت كو بیاڤه‌كێ به‌رفره‌هتر بۆ خوه‌ د وارێ ئه‌كادیمى دا به‌رجه‌سته‌ بكت. تێگه‌هشتنه‌ك په‌یدابوو كو ده‌مێ پێناسه‌یێن كه‌ڤن و به‌رته‌نگ نه‌ما، ژ به‌ركو زانایێن فولكلورى ڤه‌كۆلین ل سه‌ر ڕه‌وشه‌نبیریا ته‌خێن بلند و پێشكه‌ڤتى ل گۆند و باژێران كرن و ڤه‌كۆلین ل سه‌ر بابه‌تێن كه‌ڤن و نوى كرن. زێده‌بارى ڕه‌وشه‌نبیریا گه‌لێن دى د هه‌موو ئاستێن شارستانى دا، هه‌روه‌سا زانستێ فولكلور و گرنگیدان ب بابه‌تێ فولكلور ژ جهێن خوه‌ یێن ڕه‌سه‌ن هاته‌ ڤه‌گوهاستن بۆ هه‌موو وه‌لاتان و كۆمه‌له‌ و په‌یمانگه‌هێن فولكلورى ژ بۆ كۆمكرن و گرنگیدان ب فولكلورى ل سه‌رانسه‌رى جیهانێ هاتن دامه‌زراندن.
دیاركرنا پێناسه‌یه‌كێ ژ بۆ فولكلورى كو مرۆڤێ نورمال بشێت بابه‌تێن فولكلورى جودا بكت، هه‌لبه‌ت بابه‌ته‌كێ گرنگه‌، به‌لێ ئه‌و پێناسه‌ هه‌یه‌ یان نه‌ ؟
ب دیتنا من ئه‌ڤ پێناسه‌ نینه‌ و دبت ئه‌م نكارن پێناسه‌یه‌كا ئێكگرتى د ئه‌ڤێ قۆناغێ دا ژ ژیى و وه‌رارا فلكلورى به‌رجه‌سته‌ بكن، ژ به‌ركو بۆچوونێن جودا نه‌ بتنێ ل ده‌ف كه‌سێن نۆرمال د بیاڤێ فولكلورى دا هه‌نه‌، به‌لێ زانایێن فولكلورى ژى نه‌ گه‌هشتنه‌ پێناسه‌یه‌كا ئێكگرتى ل دوور پێناسه‌كرنا فولكلورى. ناڤدارترین زانایێ فولكلورى (الن دندیز) كو مامۆستایێ زانستێ مرۆڤى و زانستێ فولكلورییه‌ ل زانكویا بیركلى ل فرانكفورت، دبێژت: زانایێن فولكلورى د چوارچووڤێ ئێك وه‌لات دا ل سه‌ر ده‌ستنیشانكرنا پێناسه‌یه‌كێ ژ بۆ فولكلورى ناكوكن، ژبه‌ركو بیست و ئێك پێناسه‌ بۆ فلكلورى هه‌نه‌. ب دیتنا وى ئه‌ڤ چه‌نده‌ ته‌ڤلیهه‌ڤییه‌ و نیشانا نه‌سازانا وانه‌ ل سه‌ر ئه‌وێ چه‌ندا كو دبێژنێ زانستێ فولكلورى. ئه‌ڤه‌ چه‌ند پێناسه‌نه‌ ده‌رباره‌ى فولكلورى ژ بۆ هندێ كو خوانده‌ڤانێ هێژا دیتنه‌كا به‌رفره‌ه و هه‌مه‌لایه‌نى ل دوور بابه‌تێ فولكلورى بۆ دیارببت و بشێت به‌راوردیێ و جوداهیێ دناڤبه‌را ئه‌ڤان پێناسه‌یان دا بكت.
(نبیل عه‌لقه‌م) فولكلورى پێناسه‌ دكت و دبێژت: فولكلور كۆمه‌له‌كا مه‌عریفان، شه‌هره‌زایى و هۆنه‌رانه‌ كو مرۆڤى پێ ده‌ربرین ژ هه‌ست، حه‌ز و ئه‌زمونگه‌ریێن خوه‌ كرییه‌ كو ڕێنیشانده‌ربوون ژ بۆ مرۆڤى بۆ ڕێكخستنا كارێن خوه‌ یێن جڤاكى و ڕۆژانه‌ كو جڤاك د پارێزت و ژ نفشه‌كێ بۆ یێ دیتر ڤه‌دگوهێزت.
(د. محمد ئه‌لجوهه‌رى) فولكلورى پێناسه‌ دكت و دبێژت: زانستێ فولكلورى زانسته‌ك ڕه‌وشه‌نبیرییه‌، تایبه‌تمه‌نده‌ ب كه‌رته‌كێ ده‌ستنیشانكرى ژ ڕه‌وشه‌نبیریێ ئه‌و ژى (ڕه‌وشه‌نبیریا لاسایكرنێ یان ڕه‌وشنبیریا مللى) و میراتێ ڕوحى یێ مللى پێ دهێته‌ بناڤكرن ب تایبه‌ت میراتێ زاره‌كى.
(جوزیف ریسان) دبێژت، فولكلور به‌رجه‌سته‌بوونا ب كۆم یا هه‌ستان وه‌ك (ترس، كه‌رب، نه‌ڤییان، ڕێزگرتن، حه‌ز) ژلایێ به‌شه‌ك ژ گرۆپێن جڤاكیڤه‌.
(دان بن ئاموس) فولكلور د چواچووڤه‌یێ خوه‌ یێ ڕه‌وشه‌نبیرى دا ژ گرۆپان پێكناهێت، به‌لێ پرۆسه‌یه‌ ب ڕاستى پرۆسه‌یه‌كا په‌یوه‌ندیكرنێیه‌، ئانكو په‌یوه‌ندیكرن ب شێوازێ ته‌كنیكى د چوارچووڤێ گرۆپێن بچووك دا.
(الن دندیز) زاراڤێ “فولك” دبت ئاماژه‌ بت ژ بۆ كۆمه‌له‌كا مرۆڤان بێ ده‌ستنیشانكرنا جۆرێن وان، ئه‌ندامێن ئه‌ڤان كۆمه‌له‌یان هه‌گه‌ر چ نه‌بت ئێك فاكته‌ر ئه‌وان دگه‌هینت ئێك و نه‌گرنگه‌ ئه‌و فاكته‌ره‌ هه‌ڤپشك بت، ژبه‌ركو دبت پیشه‌یه‌ك هه‌ڤبه‌ش، ئاین یان زمان بت، به‌لێ یا گرنگ ئه‌وه‌ كو ئه‌ڤان گرۆپان هه‌گه‌ر ئارمانج ژ هه‌بوونا ئه‌وان چ بت، پێدڤییه‌ ئه‌ڤان گرۆپان هنده‌ك ڕه‌وشت و تیتال هه‌بن كو ئه‌م بشێن ب ڕه‌وشت و تیتال بناڤ بكن.
(ولیام باسكوم) فولكلور وه‌ك ئه‌نترپۆلۆژیا، به‌شه‌كه‌ ژ ڕه‌وشه‌نبیریێ و نه‌ هه‌موو ڕه‌وشه‌نبیرییه‌، ژ چیرۆك، چیڤانۆك، مامكان، تێكێستێن داستانان و سترانان پێكدهێت و هۆنه‌رێ مللى، سه‌ما مللى، موزیكا مللى، جل و به‌رگێن مللى، نوژدارییا مللى، تیتالێن مللى و باوه‌ریێن مللى بخوه‌ڤه‌ ناگرن.
ئه‌ڤه‌ چه‌ند پێناسه‌ بوون، كو هنده‌ك كه‌سێن پسپۆر ژبۆ داناسین، سرۆشت و سینورێن فولكلورى داناینه‌. ئه‌م دكارن ب ده‌هان پێناسه‌یان كۆمبكن بێ كو ئه‌م زه‌حمه‌تێ ببینن، لێ ئه‌ڤ بژارده‌یێ پێناسه‌یان به‌سه‌ ژ بۆ دیاركرنا جوداهییان د نێرین زانایێن فولكلورى و تێگه‌هشتنێن ئه‌وان دا، من نه‌ڤێت بێژم كیژان پێناسه‌ ڕاسته‌ یان كیژان باشتره‌ ژبه‌ركو چ مفایێ مه‌زن تێدا نینه‌، لێ ئه‌ز پشتگێرییا زڤرینێ ژ بۆ ئارمانجا مه‌ یا سه‌ره‌كى و ئه‌و ژى دیاركرنا پیڤه‌رێن جوداكرنا فولكلورییه‌ ژ بابه‌تێن دى، سازانه‌ك هه‌یه‌ دناڤبه‌را ئه‌وان كه‌سان یێن د بیاڤێ فولكلورى دا كار دكن كو فولكلور به‌شه‌كه‌ ژ ڕه‌وشه‌نبیریێ، به‌لێ چ به‌ش؟ چاوان ئه‌م دێ ژ ڕه‌وشه‌نبیریێ جودا بكن؟
ساخله‌ت و پیڤه‌رێن فولكلورى:
1- سرۆشتێ كه‌ره‌سته‌یێ فولكلور: ناكوكى ل سه‌ر ئه‌وى كه‌ره‌سته‌یى هه‌یه‌ یێ فولكلور ژێ دورست دبت، ئه‌رێ فولكلور مه‌عریفه‌یه‌، هۆنه‌ر و هزره‌، یان هه‌ست و ڕه‌فتارن ؟ پرۆسه‌یا په‌یوه‌ندیكرنێیه‌ یان كه‌ره‌سته‌یێن جه‌سته‌یى یێن هه‌ستدارن ؟ نوكه‌ میتۆدێ فولكلورى به‌ر ب ئاراسته‌یه‌كێ دچت كو سازانێ ل سه‌ر كه‌ره‌سته‌یێ فولكلورى بكت، كو مه‌عریفێ، میتۆدێ هزركرنێ، شێوازێ هۆنه‌رى و ده‌ربرینا ژ هه‌ستان هه‌موویان بهه‌ڤرا گرێبدت و ب شێوه‌یێ ڕه‌فتار و بێ هه‌ڤدژى ب ڤه‌هینت. پرسا سه‌ره‌ده‌ریكرنێ دگه‌ل فولكلورى وه‌كو ئالاڤه‌ك په‌یوه‌ندیێ دناڤبه‌را كۆمه‌له‌ كه‌سێن بچووك دا، ئه‌ڤ ب خوه‌ ده‌ربرینه‌ك نوییه‌ و هه‌تا نوكه‌ گرنگى پێ نه‌ هاتیه‌دان. به‌لێ ئه‌ز هزر دكم كو پرسا په‌یوه‌ندیێ ژ ده‌رڤه‌ى سرۆشتێ كه‌ره‌ستێ فولكلورییه‌ و یا د ئه‌ندیشه‌ و نیازیێن بكارهێنه‌رێن كه‌ره‌سته‌یێ فلكلورى دا ئه‌وێن هه‌ولددن كو هنده‌ك واتا و ڕامانان بگه‌هینن هه‌ڤ، لێ ئه‌و دشێن د ئه‌ڤى بیاڤى دا كه‌ره‌سته‌یێن نه‌ فلكلورى بكاربینن، كو هه‌ڤدژیێ دگه‌ل هه‌ر پێنج بوهایێن ئه‌ڤى پیڤه‌رى په‌یدا نه‌كت. به‌لێ پرسا ل دوور كه‌ره‌سته‌یێن جه‌سته‌یێن هه‌ستدار، وه‌ك (كه‌لوپه‌ل، جلوبه‌رگ، یاریك دهێنه‌ هژمارتن فولكلور) هێشتا گه‌له‌ك بۆچوونێن جودا ل سه‌ر هه‌نه‌، به‌لێ پتریا زانایێن فولكلورى دگه‌ل ئه‌ڤێ چه‌ندێنه‌ كو نه‌هێنه‌ هژمارتن ژ فولكلورى ! لێ دیتنا من جودایه‌ و ئه‌ز دگه‌ل جوداكرنێ مه‌ دناڤبه‌را ئالاڤێ كه‌ره‌سته‌یێن جه‌سته‌یى یێن هه‌ستدار و مه‌عریفێ، هزر و هه‌ست و ڕه‌فتارێ د چێكرن، جوانكرن و بكارهینانا ئه‌وى ئالاڤى دا بكاردهێت. ب دیتنا من به‌شێ ئێكێ نه‌ فولكلوره‌ لێ به‌شێ دووێ فولكلوره‌.
2- چوارچووڤه‌یێ كۆمه‌ل یێ فولكلورى: به‌رى نوكه‌ مه‌ ئاماژه‌ دا كو زاراڤێ (فولك) ئانكو (گه‌ل) ل ده‌ستپێكێ ته‌خێن نزم یێن جڤاكێ ئه‌ورۆپێ ب تایبه‌تى گۆندى پێ دهاتن بناڤكرن، كو به‌شه‌كێ ده‌ستنیشانكرى ژ ڕه‌وشه‌نبیرییا ئه‌ڤان ته‌خان پێ دهاته‌ بناڤكرن، هه‌بوونا فولكلورى و نه‌بوونا وى گه‌له‌ك دانوستاند و گه‌نگه‌شه‌یێن ده‌م درێژ ل باژێران و دناڤبه‌را ته‌خێن جڤاكیێن ئه‌رستۆكرات و دناڤبه‌را گه‌لێن ده‌ستپێكى دا هاتن كرن، ژبلى كو پێناسه‌یا كه‌ڤن یا فولكلورى هه‌تا نوكه‌ پشته‌ڤانى لێ دهێته‌كرن ب تایبه‌ت ژ لایێ زانایێن فولكلورى یێن ئه‌ورۆپى، لێ پترییا زانایان ب تایبه‌ت یێن ئه‌مریكى دگه‌ل پێناسه‌یا (دندیز)ى نه‌، ئه‌و پێناسه‌یا كو دبێژت: هه‌ر گرۆبه‌ك یان هه‌ر كۆمه‌له‌ك مرۆڤایه‌تى هه‌گه‌ر چ نه‌بت فاكته‌ره‌ك ئه‌ندامێن ئه‌وان دگه‌هینت ئێك، ڤێجا ئه‌و فاكته‌ره‌ چ بت یان ئه‌و گرۆبه‌ چ جۆر بت یان ژمارا ئه‌وان چه‌ند بت و هوكارێ دورستكرنا فولكلورى ژ بۆ خوه‌ چ بت و هه‌گه‌ر سازان ل سه‌ر ئه‌ڤێ هزرێ ب كوده‌نگى ل قۆناغه‌كێ هاته‌ كرن دێ (چوارچووڤه‌یێ جڤاكى) وه‌كو پیڤه‌ره‌كێ گرنگ و جودا ب دووماهیك هێت.
3- به‌رفره‌هییا به‌لاڤبوونێ: سازانه‌ك هه‌یه‌ كو فولكلورێ گرۆپه‌ك ژ گرۆپان ملكێ هه‌موو كۆمه‌لێیه‌ و نه‌ ملكێ كه‌سه‌كێیه‌ یان ژماره‌یه‌ك كه‌سانه‌، به‌لێ ڕامانا (ملكێ كۆمه‌لێ) چییه‌؟ ئه‌رێ پێدڤییه‌ هه‌ر كه‌سه‌ك كه‌ره‌سته‌یه‌كێ بناست دا وه‌كو فولكلور ژ بۆ ئه‌وێ كۆمه‌لێ بهێت هژمارتن؟ یان ڕامان ژ فولكلورێ كۆمه‌لێ ئه‌وه‌ كو سه‌رجه‌مێ پێزانینێن هه‌موو ئه‌ندامێن كۆمه‌لێیه‌ ده‌رباره‌ى فولكلورى و هه‌گه‌ر نه‌ گرنگ بت كو هه‌موو عه‌ینى بابه‌تێ بزانن، ئه‌رێَ پێدڤییه‌ چه‌ند كه‌س یان ڕێژه‌یا پێدڤى چه‌نده‌ ژ كه‌سان كو كه‌ره‌سته‌یێ فولكلور بناسن دا ئه‌و كه‌ره‌سته‌یه‌ وه‌كو فولكلور بهێت هژمارتن، لێ به‌رسڤه‌ك ڕوون و ئاشكه‌را ژ بۆ ئه‌ڤێ پرسێ نینه‌، به‌لێ جۆره‌كێ سازانا نافخوه‌یى دناڤبه‌را زانایێن فولكلورى دا د ئه‌ڤێ ده‌رباره‌یێ دا هه‌یه‌.
4- چاوانییا ڤه‌گوهاستنى: كه‌ره‌سته‌یێ فولكلور ژ نفشه‌كێ بۆ ئێكه‌ دى دهێته‌ ڤه‌گوهازتن، ژ گرۆپه‌كێ كه‌سان بۆ گرۆپه‌كێ دى و سازانه‌ك دناڤبه‌را ئه‌وان كه‌سان یێن د بیاڤێ فولكلورى دا كاردكن هه‌یه‌، كو فولكلور وه‌كو به‌شه‌ك ژ ڕه‌وشه‌نبیریێ ب ڕێكا جڤاكى دهێته‌ ڤه‌گوهاستن، ئانكو ب ڕێكا فێربوونێ، به‌لێ ڕێكێن فێربوون و ڤه‌گوهاستنێ د جڤاكى دا زۆرن، به‌لێ ڕێكه‌كا تایبه‌ت هه‌یه‌ كو فولكلور پێ بهێته‌ ڤه‌گوهاستن دا ئه‌م بكارن بێژتێ فولكلور؟ پترییا زانایێن فولكلورى و كه‌سانیێن د بیاڤێ فلكلۆرى دا كاردكن ب به‌لێ به‌رسڤێ ددن، ژبه‌كو ب دیتنا ئه‌وان، ئێك ژ مه‌رجێن كو ئه‌و كه‌ره‌سته‌یه‌ بهێته‌ هژمارتن فولكلور پێدڤییه‌ ب زاره‌كى بهێته‌ ڤه‌گوهاستن، به‌لێ ل ئالییێ دى ژى هنده‌ك بۆچوون ل دژى ئه‌ڤى مه‌رجى هه‌نه‌، پرس نه‌ پرسا ڕاست یان شاشه‌، لێ ئه‌ڤ پرسه‌ پتر گرێدایى لایه‌نگێریێ بۆ ئێك ژ هه‌ر دوو بۆچوونا یه‌، ئه‌رێ ئه‌و بۆچوون چنه‌ و كینه‌ خودانێن ئه‌ڤان بۆچوونان ؟ ژ بۆ به‌رسڤدانا ئه‌ڤێ پرسێ پێدڤییه‌ ئه‌م پتر دناڤ بابه‌تى دا بچن، ژبه‌ركو زانایێن فولكلورى دهێنه‌ دابه‌شكرن ل سه‌ر سێ به‌شان، به‌شێ ئێكێ: د بیاڤى ئه‌نتروپۆلۆژیا ڕه‌وشه‌نبیرى دا هاتییه‌ ڕاهێنانكرن و پسپۆره‌ ب به‌شه‌ك ژ ڕه‌وشه‌نبیریێ ئه‌و ژى فولكلوره‌. به‌شێ دووێ ژ زانایان د بیاڤێ زانستێن زمانى یان ئه‌ده‌بى دا ب شێوه‌یه‌كى تایبه‌ت هاتییه‌ ڕاهێنانكرن و پاشان بوویه‌ پسپۆر ب ڤه‌كۆلینێ ل سه‌ر به‌شه‌ك تایبه‌ت ژ ئه‌ده‌بێ مللى یان فولكلورى و لدویڤ پێناسه‌یا ئه‌وان. به‌شێ سیێ: ئه‌ون یێن هاتینه‌ ڕاهێنانكرن هه‌ر ژ ده‌ستپێكێ د به‌شێن تایبه‌تێن فولكلورى و ناما زانكویێ ب (زانستێ فولكلورى) وه‌رگرتین، به‌شێ ئێكێ و دووێ دگه‌ل مه‌رجێ ڤه‌گوهاستنا زاره‌كى نه‌، به‌لێ به‌شێ سیێ دگه‌ل به‌رفره‌هكرنا مه‌ودایێ فولكلورى نه‌، كو هنده‌ك هۆنه‌رێن دى ژى بخوه‌ڤه‌ بگرت، وه‌ك هۆنه‌رێن ده‌ستى، هۆنه‌رێ ده‌ربرینێ و باوه‌ریێن مللى. ئه‌ڤ به‌شه‌ ژ فولكلورى ب پشكداریێ، لاسایكرنێ و دیده‌ڤانییێ دهێنه‌ ڤه‌گوهاستن و ژبه‌ر ئه‌ڤى ئه‌گه‌رى زانایێن ئه‌ڤى به‌شى د پێناسه‌كرنا خوه‌ دا بۆ فولكلورى نه‌ دگه‌ل مه‌رجێ ڤه‌گوهاستنا زاره‌كى نه‌.
5- ناڤه‌ند یان كه‌توارێ ده‌ربرینێ د فولكلورى دا: ئه‌ڤ پیڤه‌ره‌ وه‌كى یێ دیتره‌، ئانكو چاوانییا ڤه‌گوهاستنێ، به‌لێ جودایه‌ ژ ئالیێ (تیۆرى) ژبه‌ركو كه‌توارێ دهێته‌ بكارهینان بۆ ده‌ربرینێ ژ هه‌ست و هزران برێكا سه‌مایێ بتنێ (لڤینێن جه‌سته‌ینه‌) به‌لێ ئه‌م دكارن كه‌سه‌كێ فێرى سه‌مایێ بكن ب زاره‌كى، ناڤه‌ندا ده‌ربرینێ د سترانا مللى دا په‌یڤێن ژبه‌ركرینه‌ و ئه‌م دكارن ب ڤه‌گوهێزن وه‌كو نڤێسین ژى. گه‌له‌ك ژ زانایێن فولكلورى، كو ئه‌و كه‌ره‌سته‌یێن د ئه‌ڤى بیاڤى دا ب (هۆنه‌رێ گۆتنێ) بناڤ دكن ب دیتنا وان هه‌ر كه‌ره‌سته‌یێ ناڤه‌ندا ده‌ربرینێ یه‌ گوتنێن ژبه‌ركرى ناهژمێرن فولكلور، به‌لێ ب دیتنا هنده‌كێن دى كو لڤینا جه‌سته‌یى ل ده‌مێ سه‌مایێ و دارێ یاریكێن كلاسیك و قوماش د جلوبه‌رگێن مللى دا دهێنه‌ هژمارتن وه‌ك ناڤه‌ندا ده‌ربرینێ وه‌كو چاوانییا ڤه‌گوهاستنێ.
6- ژى ـ ته‌مه‌نێ فولكلورى: ژ گرنگترین ساخله‌ته‌ كو زانایێن فولكلورى د كه‌ره‌سته‌یێن فولكلورى دا پێداگیریێ ل سه‌ر دكن، پێدڤییه‌ ساخله‌تێ كه‌ڤناریێ تێدا هه‌بت، به‌لێ كه‌س نه‌شێت ژیێ كه‌ره‌سته‌یێ فولكلورى دیاربكت دا كو بهێته‌ هژمارتن وه‌كو فولكلور. دیسان هنده‌ك ستران د ده‌مێ چه‌ند سالان دا، ب تایبه‌ت هه‌كو ب دلێ خه‌لكى و به‌ربه‌لاڤ بوو دناڤ جڤاكى دا، دیسان هه‌كو كارتێكرن ل خه‌لكى كر و ده‌ربرین ژ ناخێ خه‌لكێ و هه‌ستێن ئه‌وان كر، ژبه‌ر ئه‌ڤێ ئێكى ژیێ فولكلورى ب ساناهى ناهێت ده‌ستنیشانكرن و چ ژیێن ڤه‌بر و ڕه‌ها بۆ فولكلورى نینن، كه‌ڤنارى بۆ فولكلورى ساخله‌ته‌كێ گرنگه‌.
7- لاسایكرن د فولكلورى دا: ئه‌ڤ پیڤه‌ره‌ گرێداى پیڤه‌رێ ـ ژیێ فولكلوریه‌ ـ به‌لێ وه‌كو (تیۆرى) ژێ جودایه‌، ئێك ژ مه‌رجێن كو زانایێن فولكلورى ب پێدڤى دزانن كو د كه‌ره‌سته‌یێن فولكلورى دا هه‌بت لاساییه‌، ئاكو وه‌كو میرات ژ نفشه‌كێ بۆ یێ دى هاتبت ڤه‌گوهاستن. دبت كه‌ره‌سته‌یه‌كێ فولكلورى بێ لاسایى وه‌كو پیڤه‌رێن دى بهێته‌ هژمارتن، ژبه‌ركو چ پیڤه‌ر ژ بۆ ده‌ستنیشانكرنا ژمارا نفشان نینن و هژمارتنا كه‌ره‌سته‌ى وه‌كو فولكلور ب كویرى و درێژییا به‌رجه‌سته‌بوونا وى كه‌ره‌سته‌ییه‌ دناڤ نفشێن یه‌ك لدویڤ یه‌ك دا.
8- دامه‌زرێنه‌ر یان نڤێسه‌ر: ئه‌ڤ پیڤه‌ره‌ گرێدایى هه‌ر دوو پیڤه‌رێن دى نه‌، كه‌ڤنارى و لاسایى. دیسان سازان هه‌یه‌ كو كه‌ره‌سته‌یێ فولكلور چ نڤێسه‌ر و دامه‌زرێنه‌ر نینن، كو كه‌ره‌سته‌یێ فولكلور بناڤى كه‌سه‌كێ بهێته‌ توماركرن و دیسان كه‌ره‌سته‌یێ فولكلور چ كه‌سى ماف وه‌كو داهێنه‌ر یان خودان به‌رهه‌م ل سه‌ر نینه‌، به‌لێ میراتێ كۆمه‌له‌كا مرۆڤانه‌ بۆ ئه‌وان ژ نفشێن به‌رى وان هاتیه‌ ڤه‌گوهاستن بێ كو ژێده‌رێ وى كه‌ره‌سته‌یى بزانن. ئه‌ڤه‌ نیشانا ئه‌وێ چه‌ندێیه‌ كو فولكلور ده‌ربرینه‌ ژ وژدانا كۆمه‌له‌یه‌كا مرۆڤان د جڤاكه‌كێ دا وه‌رارێ دكت، دهێته‌ گوهۆرین و دمرت لدویڤ گوهۆرینێن د وژدانا كۆمه‌له‌یا مرۆڤان دا په‌یدادبن، نه‌ وه‌كو به‌رسڤدان ژ بۆ حه‌ز و بریارێن كه‌سان. ئه‌ڤه‌ هه‌ر هه‌شت پیڤه‌ربوون یێن دهێنه‌ بكارهینان بۆ ناسكرن و پێناسه‌كرنا كه‌ره‌سته‌یێ فولكلورى، هیڤیدارم پشتى مه‌ ئه‌ڤ پیڤه‌ر و ساخله‌ته‌ دیاركرین ئه‌م بشێن ب شێوه‌یه‌كى باشتر بریارێ ل سه‌ر كه‌ره‌سته‌یێ فولكلور بدن.

وەڵامێک بنووسە

پۆستی ئەلکترۆنیکەت بڵاو ناکرێتەوە . خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *