پرۆسێسا مۆدێرنیزمێ

محسن ئۆسمان

گەنگەشا کاودان و خەونان

دڤێت مرۆڤ جودایێ بێخینە د ناڤبەرا ” نووکرن و مۆدێرنیزم”ێ دا، نووکرن پێڤاژۆیەکا بکارئینانا ئاموورێن نوو وەک تەکنۆلۆژیایە ــ تا ئەڤ ئاموورە ژی بێی کولتور دەربازی نک مە دبن ــ، لێ مۆدێرنیزم پرۆسێسەکا هزری/ جڤاکیا هێلا ئەقلیە، رەوش و تیتالان دئێخیتە بەر گوهەرینێن سەردەمیانە و ئەقلی ئازاد دکەت. مۆدێرنیزم ب خوە ئەنجامێ کۆمەکا ئالۆزیان “خوەیاتی و ئەقلی” پەیدابوو، لەورا خوەیاتی ب گیانێ رێنیسانسێ، ریفۆرم، زانست و ئازادی هاتە تێرکرن. ب ڤێ واتەیێ مۆدێرنیزم وەک ئەنجامێ دیالۆگا “ئەقل و خوەیاتی” هاتە گەرمکرن. مۆدێرنیزم ل ئورۆپا ب پێشکەتنا وارێ پێشەسازی و تەکنۆلۆژی “شۆرشا پیشەسازی” و هزری و سیاسی “شۆرشا فرەنسا” سەرهلدا. پشتی جڤاکا پیشەسازی دامەزرای، هزرا مۆدێرنیزمێ خورت بوو، بزاڤا دژی رابردو، سیستەمێ فەروەریا کەڤنار و ئەقلێن کەڤنەشووپ بوو. ئەڤ پێشکەتنە ل سەر دوو تێگەهان “سەربۆر و ئەقل” دامەزرا. ئەقل بوو دادوەرێ هەر تشتی، ئەڤێ یەکێ بنواشێ هزری، ئابۆری، سیاسی و رەوشەنبیری گوهەری. مۆدێرنیزما ئورۆپی ل سەر شووپا رێنیسانس و رەوشەنگریێ هاتە هەلدێران، لێ وەک هزر ب گیانێ فەلسەفە و زانستێن “هێگێل، مارکس، نیتشە و فروید” هاتە سەقاکرن.

مۆدێرنیزم ب خوە ژی داخوازا دیارکرنا دەمێ نەپەنیێ هشیاریا رێنیسانسێ دکەت، لەورا تاکو مۆدێرنیزم، هزرێن دیرۆکی و نێرینێن ئەقلانی نەکەڤنە بیاڤێ سیاسی و هزری، وەرار پەیدا نابیت. دیارە دەما پرنسیپێن ئەقلانی د جڤاکێ دا نەمینن، هزرێن نووخواز ژی جهێ خوە ناگرن. ئێدی بێی ڤەکرنا دەرگەهێن هزریێن مەزن، وەرچەرخانێن ل ئاستێ رەوشێ بەرچاڤ نابن.

رێنیسانس ژی وەک ئەنجامێ کۆمەکا ریفۆرم، گوهەرین و شۆرشان بوو، ریفۆرما ئۆلی، ئاشکراکرنا جوگرافیا، شۆرشا کۆپرنیکۆس د بیاڤێ سروشتی دا، گوهەرینێن هزری، فەلسەفی و سیاسی ژ مێکاڤیلی ــ Machiavelli بۆ دیکارت ــ Decartes و هۆبز ــ Hobbes و پاش تەڤگەرا مرۆڤ دۆستیێ. ب ڤی ئاوایی، رێنسانس ل سەر بنگەهێ چاڤلێکرن پەیدا نەبوو، بەلکو وەک بنگەهەکێ خورستی پەیدابوو. رۆلێ شۆرشا فرەنسی د بیاڤێ هەڤرکیێن سیاسیا دیرۆکی دا و گەشبوونا فەلسەفا رەوشەنگەریا رەخنەیی د بیاڤێ دیرۆکا فەلسەفێ دا، ئەڤێ یەکێ وارێ “وەلاتیبوون، تۆلەرانس، ئازادی و پێشکەتن” خورتکر.

د سەدێ بیستێ دا پێنج پێل ل وەلاتێن ئەلمانی ئاخێڤ سەردەست بوون: (فەلسفە ژیانێ ڤەدگەریت “دیلتی ــ Dilthery، یاسپەر ــ Jasper و سپرانگێر ــ Spranger”، ئەڤ فەلسەفە خوەیی ئۆنتۆلۆژی ژ ئالەکی و ژ ئالێ دی هێگێلی بوو، ئۆنتۆلۆژیا فەلسەفێ دگەل “شیلەر ــ Sheler، پلێسنەر ــ Plessner و کاسیرێر ــ Cassirer”، فەلسەفا جڤاکی رەخنەیی دگەل “لوکاش ــ Lukacs، بلۆخ ــ Bloche، بێنیامێن ــ Benyamin، کۆرش ــ Korch و هۆرکهایمەر ــ Horkheimer” بوو، یاکو بەر ب مارکس و هێگێل ڤە دچوون و ل داویێ پۆزیتیڤا لۆژیکی دگەل ڤیتگێنشتاین ــ Wittgenstein، کارناپ ــ Carnap و پۆپەر ــ Popper ل دەردورێن خەلەکا ڤییەنا دزڤری، بوون) ([1]). ئەڤان هزرمەند و فیلۆسۆفان بیڤەلەرزەک ئێخستە باوری و پێکهاتێن کلاسیک.

ب ڤی ئاوایی، هەردەما گۆتەی د “فاوست” دا دابرینا خوە دگەل ئەفسانا ئۆلیا ئاوگوستین هەلدێرای و گرێبەستا خوە دگەل ئیبلیسی وەک هەڤیڤەندا نوویا تەکنیکی ناڤیشکری، نیتشەی دگەل زەردەشت مینا ئۆلێ مرۆڤەکێ بلند راگەهاندی و ل داویی بیکیت نەناڤکرنا گەرناسێن خوە نەخشکری. بەرۆکەکا نوو ئێخستە هزرکرنا مرۆڤێ ئورۆپی.

مۆدێرنیزم ب خوە هشیاریا ب قووناغا دیرۆکێ‌یە، کو هەلسەنگاندنا دوهی ژ بۆ خوەنیاسینا ئیرۆیە! مۆدێرنیزم نە گرێدایی قووناغەکا ژیانێ‌یە، بەلکو هەرتم هەڤرکی د ناڤبەرا کەڤن و نوو دایە، ئەڤە ژی وەدکەت، پرۆژێ مۆدێرنیزمێ ب داوی نەهێت/ هابرماس! پرسگرێکا مۆدێرنیزمێ وەک ئارێشێن سەربۆر و تێهزرکرنێ دەربازبوون ژ گیروبوونا دیرۆکێ‌یە، چونکو گیرۆبوونا مە یا دوورهیلی و رەوشەنبیری دبنە بەربەندێن پێشکەتنێ! ئەڤ گیرۆبوونە دخوازیتە تێهزرکرنەکا رژدا دیتنا میکانیزمێن چارەسەرکرنێ. تا کو ئەم رەهێن ڤێ ڤەمانێ دەسنیشان نەکەین، نکارین ل ئالاڤێن چارەسەرکرنێ ژی بگەریێن. ئێدی دڤێت دەسنیشانا قووناغ و ئالاڤێن خوە یێن هزری و مۆدێرن هەمبەر پێشهاتێن ڤی سەردەمی بکەین. لێ پرسا گران مرۆڤ چەوا هزر د دووبەندیا “گیرۆبوون/ رێنیسانس، بەردەوامبوون/ دابرین و چاڤلێکرن/ مۆدێرنیزم” دا بکەت! هەروەکو سەرپێهاتیا دیرۆکێ بۆ مە بەرچاڤ دکەت، گوهەرینێن وها ل سەر سێ ئاستان هاتینەکرن:

1. تەڤگەرا ریفۆرما ئۆلی.

2. فەلسەفا رەوشەنگەری.

3. شۆرشا پیشەسازیا بریتانی و شۆرشا فرەنسی([2]).

هەلبەت گرانە د پێشکەتنا تەکنۆلۆژیا دا، مرۆڤ ڤاڤێرتنا ئەقل و بەرهەمێ ئەقلی وەک ئاموور ژێکجودا بکەت، وەرارا تەکنۆلۆژیا هەموو پیڤەرێن جاران گوهەرین، مێتۆد و فۆرمێ نێرینێ ژی ئێخستە بەر بیڤەلەرزان. دیارە هەر دیاردە و گوهەرینەک ژی ڤەدگەریتە دوو فاکتەران “هوندری/ سایکۆلۆژی و دەرانی/ جڤاکی”. گەلۆ چ هێزەکا ماتریالی هەیە بکاریت وان هزر و تیتالێن د هشێن گەلێ مە دا پەیکەربوون، هەلوەشینیت، کو مینا دیوارێن پیلای بۆ پاشڤەروویی هاتینە ئاڤاکرن! دەما ئەقل ژ ناڤەرۆکا خوەیا ئۆنتۆلۆژی ڤالا دبیت، وی دەمی ئەقل دبیتە ئالاڤەکێ هەروە. ئەڤ جورێ ئەقلێ ڤێ دەڤەرێ ب “نەخوەشیا سەردەمی/ ئەقلێ ڤالا” دهێتە بناڤکرن! ئها ل ڤی دەمی ئەقلێ پەیکەری دهێتە ئاڤاکرن، دەما ئەقل نەبیتە ئالاڤێ پێشکەتنا مرۆڤاتیێ، ئەقل خوە ب خوە ژناڤ دبەت و دبیتە نەئەقلانی! ئەڤ رەوشت و تیتالێن کەڤنەشووپێن هەیین، بیکۆن ب “پەیکەرێن هزری” ب ناڤ دکر، کو دبنە ئاستەنگێن رێکا پێشکەتنی. ئها سەردەمێن هوسا ب “هەلوەشاندنا واتەیێ/ راستیێ/ بودریار” دهێنە بناڤکرن! ئاخفتن ل سەر هزرێن نوو، ئانکو هەلوەشاندنا پەیکەر و کابووسێن مەژیە!

دێ چەوا تەکنیک بیتە ناڤبەرا هشیاریا دیرۆکی و سیستەمێ ئەقلانی، فەلسەفە ب خوە وەک سیستەمەکێ ئێپیستیمۆلۆژی تێکهەلیێ د ناڤبەرا ئەقل و جیهانێ دا درست دکەت، کو دوبارە هەڤکێشا ئۆنتۆلۆژی د ناڤبەرا بوونگەری و تەکنیکێ دا وەک دەرازینکا ئیپیستیمۆلۆژیا جڤاکی سەخبێر بکەت. ئەقلێن فەلسەفی، مینا مارکوز و هابرماس خوە ل ڤێ پرسگرێکێ کریە خوەدان، کو ئارێشا تەکنیکێ جەمسەرێ سەرەکیێ خەما فەلسەفا هەڤچەرخ هەلگرتیە. هایدیگەر گەلەک ل سەر پرسا تەکنیکی ئاخڤیە، دبێژیت تەکنیک د مەژیێ مرۆڤێ ئورۆپی دا مینا بوونگەریا د مەژیێ مرۆڤێ یوونانی دا بوو. راستە گەلێن پاشڤەروو تەکنیکێ وەردگرن، لێ یا گرینگ بکارئینانا تەکنیکێ ب هشیاری و زانەبوون بیت.

ل گۆر پرسا ئالان تورین “ئەرێ ئەم دکارین ب هەڤرا وەکهەڤ و ژێکجودا بین؟”([3])، کو ئەڤ ئارێشە ب هونەرێ پێکڤە ژیانێ دهێنە بناڤکرن. ئەڤ پرسیارە دەربرینێ ژ گرفتەکا ئالۆز دکەت، کو نێرینەکا دودل هەمبەر پاشەرۆژێ هەیە! چونکو ئەگەر جیهان ل سەر ئاستێ ئابۆری هەڤگرتی بیت، پا ل سەر ئاستێ رەوشەنبیری پرت و بەلاڤە. مرۆڤ د ناڤبەرا جیهانا “ئالاڤ/ رێک” و جیهانا “واتە و چەڤەنگان” دا دوتا بوویە! مرۆڤێ کورد/ رۆژهلات د ناڤبەرا دوو چەمان “رەوشەنبیریا جیهانگەری/ ڤەکری” و “رەوشەنبیریا خوەمالی/ دائێخستی” دا دنالیت.

بودریار دبێژیت جودابوونەکا گەوهەری د ناڤبەرا ئورۆپی و ئەمریکیان دا هەیە: ئەمریکی ریالیستی ل گۆر هزران درست دکەن و ئەم/ ئورۆپی ریالیستی دگوهەرینە هزران”([4]). گەلۆ یا گرینگە ئەم رەفتارێن خوە بکەینە هزر یان هزرێن خوە بکەینە رەفتار یان بێژین باشە هزر ببنە ریالیسیت یان ریالیسیت ببیتە هزر؟! گەلۆ هزرێن مرۆڤی چەوا دگەل ژیانێ دگونجن و چەوا راستی ژیانێ دهێن! گەلۆ هەست و هزر بۆ چنە ئەگەر نەبنە کریار! گەلۆ دێ چەوا گەل پێشداچن، ئەگەر مرۆڤ هزر د پرسێن ب گۆمان دا نەکەت! دیارە پێشکەتنا گەلێ کورد، گرێدایی ئاستێ پرسیارکرنا مرۆڤێ کوردە! هەرتم د دیرۆکێ دا هشمەندان هەست ب گوهەرین و پێشهاتان کریە، لەورا پێشدەم بەرهەڤیا دیاردێن گوهەرینێ کریە، دیارە لاوازیا مە خوە د “تێگەهـ و نێرینێ” دا دبینیت.

دڤێت نووکرن ژ دەبۆیا رەوشەنبیری و ژ هوندرێ پێکهاتێن ئەقلێ کوردی دەسپێبکەت، کانێ چەوان کەسێ کورد هزر دکەت، ب چ مێتۆد و میکانیزم سەرەدەریێ دگەل بوویەر و پێشهاتان دکەت! ب راستی گوهەرینا جڤاکی بێی گوهەرینا سیستەمێ “سیاسی، ئابۆری، کولتوری و ئەقلی” ناهێتەکرن، ئەڤە ژی بێی رەخنە و رەخنە ل خوە گرتن رێکا پێشداچوونێ خوەش ناکەت. لێ پرسا گران ب چ جورە مێتۆد جڤاکی شرۆڤە بکەین؟ چەوا پرۆسێسا ئەقلانیا دگەل دەردۆران دهێتەکرن، چونکو شەنگستێ نەهشێ کەلەپوورێ کوردی، بوویە سەدەمێ بنواشێ ئەقلێ مرۆڤێ کوردی. راڤەکرنا بنگەهێ ئەقلێ کورد دخوازیتە راڤەکرنا بنگەهێ نەهشیا کەلەپوورێ کوردی، بەلێ پا دێ چەوا ئەقل هێتە شرۆڤەکرن. ئەڤێ کەڤنەشووپیا کولتورێ کوردی، چوارچووڤیا جوگرافیا ئەقلێ مرۆڤێ کورد دارێژتیە، کو ب “ئەقلێ ئەفسانی” دهێتە بارکرن. گەلۆ ئەقل وەک هەڤبەرکرن دگەل ئەقلێ دی “ئەقلێ گەردوونی”!

دڤێت ئەو ژی بهێتە گۆتن، پرسگرێکا وەرگرتنا سەرپێهاتیێن مۆدێرنیزما ئورۆپی ب ئاوایێ جاران نابیت، چونکو ئیرۆ پرسێن نوو هەمبەر مۆدێرنیزمێ دهێنە پێشکێشکرن. ئەڤ پرسێن دیرۆک ب خوە را دئینیت، دبنە پرسێن مە، چونکو گرێدایی چارەنڤیسا مە یا “جڤاکی و رەوشەنبیری”نە. پێدڤیە ل گۆر خواستەکێن ئیرۆ دوبارە تێهزرکرنا لایێن مۆدێرنیزمێ بهێتەکرن، بەلێ پرس ئەوە چەوا مرۆڤ دکاریت مۆدێرنیزمێ ل گۆر مەرجێن ئەڤرۆ شرۆڤە بکەت!؟ دڤێت ئەم راڤەکرن و گەنگەشا ئالاڤ و میکانیزمێن پێشکەتنا ئورۆپا فام بکەین، هنگی دێ کارەکێ بسانهیتر بیت، کا چەوان پرۆسێسا مۆدێرنیزمێ ل ڤان وەلاتان پێشداچوو. وی دەمی دێ تێگەهشتنا سازیبوونا پرۆسێسا مۆدێرنیزمێ باشتر هێتەکرن.

ل داویێ مرۆڤ دکاریت بێژیت، یەک ژ گرفتێن رەوشەنبیریا مۆدێرن، فەلسەفە ل ئاستێ پێدڤی نکاریت تێگەهێن ــ Concept گرێدایی سەردەمی ب ئافرینیت، چونکو هەر سەردەمەک دخوازیتە جورەکێ تێگەهان، دا کو ببنە چەکێ راڤەکرن و سەرەدەریا دگەل پرس و ئارێشێن ژیانێ. دیارە هەموو تێگەهێن هزری ژ کۆمەکا تێکهەلی و ئەلەمێنتان پێکدهێن، هەروها هەر تێگەهەکی دیرۆکەکا ئالۆز و تێکهەلکێش هەیە. هەروەکو خویا فەلسەفە ژ بۆ فەلسەفێ نینە، بەلکو هەر جورەکێ فەلسەفێ ئەرکەکێ دیرۆکی هەیە. راستیا فەلسەفێ ژی مرۆڤی هەمبەری کووراتیا سەرۆکانیا هەڤپارا “سروشت و ئازادیێ” ئەستاتیکایە، کو ئەستاتیکا ب خوە ئازادیا کردارا جیهانا دیاردانە، چونکو دەما “سروشت و گیان” تەڤلیهەڤ دبن، رۆمانسیەت پەیدا دبیت، کو نۆڤالیس ب “رێکا رۆمانسیەتا تێگەهشتنا جیهانێ”([5]) ب ناڤ دکەت. هێشتا مە سینۆر و ئەرکێن چ هەست و پێکهاتێن مرۆڤێ کورد سەراست نەکرینە، چونکو تەڤ ئەلەمێنتێن پێشکەتنێ گرێدایی پرۆسێسا مۆدێرنیزمێ‌نە، هێگێل دبێژیت، گرینگترین دەسکەتێن چەرخێ نوو، تێگەهێ ئازادیێ‌یە، کو بوویە بنگەهێ سازدانا فەلسەفا رەوشەنگەریێ، ئەڤ یەکە خوە د چەند رەهندانان دا دبینیت:

• تاکەکەسی.

• مافێ رەخنێ.

• سەربەخوەیا تاکی.

• پەیدابوونا فەلسەفا ئیدیالیستێ([6]).

دڤێت ئەم ل سەر سێ تێگەهان: “ئەقلانی، پێشداچوون و رەوشەنگەری” کار بکەین. مژارا ژ تەڤان گرینگتر ژی، کارکرن ل سەر “ئەقلێ ئازادە”، ئازادکرنا ئەقلی، ئازادکرنا ژیانا گەلەکی‌یە! دەما مرۆڤ ئازاد دبیت، مۆدێرنیزم دەسپێدکەت، جوداهی د ناڤبەرا مە یێ دی دا، ئەم هەلگرێ کولتورێ “ئاسویێن چاڤەرێ” و ئەو هەلگرێ کولتورێ “کەشێ ئەزموونی”نە! لێبۆرین/ تۆلەرانسی بیاڤێ ئازادیا تێهزرکرنێ ل دەولەتا قانوونێ بەرین دکەت. ئەگەر ئازادیا تێهزرکرنێ ل سەر فەلسەفا خوەیاتی بهێتە ئاڤاکرن، تێگەهێ لێبۆرینێ جهێ خوە دکەت! دیارە پرسا فەلسەفیا هەمبەر مۆدێرنیزمێ ل بەر رۆناهیا دەربازبوونا فرەئاراستە ژ “پرادیگما هشمەندیێ تا پرادیگما زمانیە”، کو هابرماس خوە لێکریە خوەدان. “پرانیا فیلۆسۆفێن گرینگی دایە مۆدێرنیزمێ ژ هێگێل تا هابرماس، پێداگیریێ دکەن، کو مۆدێرنیزم ژ دەرڤەی خوەیاتیێ، کو ژێدەرێ تەڤایێ بنواشێ بابەت و درۆڤێن وانە، تشتەکێ دی نینە. ژ بنگەهێ، کو کانت ب شۆرشا کۆپرنیکۆس بناڤکری، کو هەر تشت ل دەردۆرێن خوەیاتیا مرۆڤاتیێ وەک ناڤەندا جیهانێ دزڤریت”([7]). ئەڤە ژی دخوازیتە ڤەگەرینا خوەیاتیا خوە وەک بوونەوەرەک، کو نوونەراتیا خوە دکەت! لەورا دڤێت ئەم ژی ل خوەیاتیا خوە ببینە خوەدان.

ب راستی گوهەرین ب رێکا شۆرشان ل سەردەمێ پشتی شۆرشان کارەکێ گرانە، ژ ئالەکی گوهەرینا کوورا هشمەندی و رەوشەنبیری و ژ ئالێ دی پێرابوون و راهاتن. ملەتەکێ ل سەر بنگەهێ مالباتی/ پاتریارکی هاتبیتە پەروەردەکرن، دیارە دێ دژی مۆدێرنیزم و ئەقلێن نوو بیت! ئێدی دوژمنێ مە یێ سەرەکی بنواشێ کوورێ هشمەندیا مە یا کەڤنەشووپە!

نەبوونا مۆدێرنیزمێ ڤەدگەریتە سێ تەوەران:

1. نەبوونا پاشخانێن شیانێن تێهزرکرنا هەردەمی هەبن.

2. لاوازیا دیالۆگا د ناڤبەرا کەسێن خەمخوەرێن هزرێ دا.

3. تێگەهشتنەکا ئامووریا مۆدێرنیزمێ… کو نکاریت ببیتە پالدەرێ تێهزرکرنا ڤی سەردەمی([8]).

دەما ل ئورۆپا پرۆسێسا مۆدێرنیزم و پۆستمۆدێرنیزمێ سەردەست بووی، ئەنجامێ بەرباریا رەوشێ‌ د هەموو واران دا بوو، لێ ل نک مە تەنێ ئەڤ مژارە د هێلا نڤیسینێ دا دهێتە گۆتوبێژکرن و دەربازی هێلا ئەقلی نەبوویە. ئەڤ گوهەرین و قووناغا ئەم تێدا دژین، تەڤ ب ئاوایەکێ ئامووری/ ئەداتی درست بووینە. مە دڤێت مۆدێرنیزم و رێنیسانسێ ب رێکا رەوشەنبیریا وەرگرتی بکەین! چەمێ فەلسەفێ جیهانا هزران و ئالاڤێن تێگەهشتنێ‌نە.

^[1]) أودنیة سلیم ـــ فلسفة التداولیات الصوریة و اخلاقیات النقاش عند یورغن هابرماس ـــ ملخص مذکرة تخرج لنیل درجة الماجستیر في الفلسفة، جامعة منتوري، کلیة العلوم الانسانیة و العلوم الاجتماعیة/ قسم الفلسفة، الجزائر 2009، ص73.

^[2]) حمودە سعیدي ـــ الخطاب الإبیستیمولوجی في الفکر الفلسفي العربي المعاصر/ حدودە و آفاقە، اطروحة لنیل دکتوراە في الفلسفة/ تخصص: إبیستیمولوجیا، جامعة الجزائر/ کلیة العلوم الإجتماعیة و الانسانیة، قسم الفلسفة، الجزائر 2003، ص264.

[3]) د. عبدالغني عماد ـــ سوسیولوجیا الثقافة/ المفاهیم و الإشکالیات… من الحداثة الی العولمة ـــ مرکز دراسات الوحدة العربیة، ط1، بیروت ـــ لبنان 2006، ص228.

[4]) داریوش شایغان ـــ النفس المبتورة/ هاجس الغرب في مجتمعاتنا ـــ ترجمة: محمد علي مقلد، دار الساقي، ط1، بیروت ـــ لبنان 1991، ص126.

[5]) فتحي المسکیني. ژێدەرێ بەرێ، بپ106.

[6]) د. عمر مهیبل ـــ من النسق إلی الذات/ قراءات في الفکر الغربي المعاصر ـــ منشورات الإختلاف، ط1، الجزائر 2007، ص129.

[7]) فتحي المسکیني. ژێدەرێ بەرێ، بپ214.

[8]) فتحي المسکیني ـــ الهویة و الزمان/ تأویلات فینومینولوجیة لمسألة “النحن” ـــ دار الطلیعة للطباعة والنشر، ط1، بیروت ــ لبنان 2001، ص42. (ل دەهمەنی)