Skip to content
جهژنا ئهكیتۆ Akitu
وهرگێڕان و تێبینى: وارڤان
پهیڤا ئهكیتۆ گهلهك دێرینه. ل ههزارسالیا سێ بهرى بوونا عیسا پێغهمبهرى، خهلكێ سۆمهر ل باشۆرێ میسۆپۆتامیا شههیانا ئا-كی-تى-شێ-گۆر-كۆ á-ki-ti-še-gur-ku دگێڕا (ئاكیتى ههم سهرساله ههم ناڤێ مهها نیسانێیه و شێ جههه و گۆر دروونه). پێكڤه دبته سهرسال یان شههیانا جههدروونێ یان جههزهرانه (ل باشۆرێ ئیراقا نهۆ، ل ئهوى وهختێ سالێ، جههـ زهر دبوون و د هاتنه دروون، لێ ل كوردستانێ مهههكێ گیرۆ دبن، ههكهر نه پتر). هینگێ، ئهڤ شههیانه ل ئێكهمین مهها سالێ دهاته گێڕان، كو دكهڤته ئادارێ/نیسانێ. ل سالنامهیا بابلیان، ئهڤ مههه نیسانۆیه كو هێشتا ناڤێ وێ وهكو نیسان زیندیه. چونكى ل ئێكهمین رۆژا سالا بابلیان ئهڤ فیستهڤاله دهاتهكرن، دگهل وهختى بوویه شههیانهیا سهرێ سالێ. و بابلیان ب زمانێ ئهكهدى گۆتیێ رێش شاتیم (سهرێ سالێ).
چونكى بابلیان ئهڤ جهژنه پاراستیه و لسهر نڤیسیه، نهۆ وهكو جهژنهكا بابلیان دهێته ناسین، ههكهرچى جهژنا جههدروونێیه ل نك سۆمهریان. ل بابل، ل ئهڤێ رۆژێ، خهلك ل دو جهان كۆم دبوون؛ پهرسگهها خوداڤهندێ مهزن مهردۆكى (مهردۆك یان مهردۆخ، ژ سۆمهرى ئانكۆ گۆلكێ رۆژێ-ئامهر-ئۆدۆ-ئهك)، ئیساگێلا Esagila (ژ سۆمهرى؛ ئى ماله و ساگ سهره و ئێلا بلنده). ئو ل مالا سهرێ سالێ كو دكهڤته باكۆرێ شههرێ بابل. ههردو خوداڤهندێن شههیانه بۆ دهاته گێڕان نابۆ و بابێ وى مهردۆك، مهزنه خوداڤهندێ بابل كو ل ههزارا ئێك بهرى بوونا عیسا پێغهمبهرى ب ناڤێ خودان بێل دهاته ناسكرن، چونكى هند ل نك خهلكى پیرۆز بوو، نهدروست بوو ناڤێ وى (ئانكو مهردۆك) بهێته گۆتن.
ل چارى نیسانێ، مهزنه دینڤانێ ئیساگێلا (شهشگالۆ)ى ب گۆتنا؛ (سهرێ سالا نوو هات) شههیانا سهرێ سالێ دهست پێ دكر. بۆ خهلكى، ئهڤه دهستپێكا ههفتییا جهژنێ بوو. ل ههمان رۆژێ، شاهـ دچۆ پهرسگهها نابۆى Nabû كو مهزنێ دینڤانان چۆگانێ شاهاتیێ ددایێ. پاشى ئهو دچۆ بۆرسیپا، باژێڕهكه ب 17 كیلۆمهتران دكهڤته سهرئاڤێ ل ژێرییا بابلێ كو ناڤدارترین پهرسگهها نابۆى لێیه. ئهوى شهڤ ل وێدهرێ دبۆراند. ل ههمان وهخت، شهشگالۆى داستانا ئافراندنێ یا بابلیان (ئێنووما ئێلیش) ل مالا سهرسالێ دگۆت.
ل پێنجى نیسانێ شاهـ ب پهیكهرێ نابۆى را ژ بۆرسیبا ڤهدگهڕا بابلێ. پهیكهر ل ئاستانێ ئۆراس دهێلا و شاهى روو دكره ئێساگێلا دا سلاڤێ پێشكێشى مهردۆكى بكهت. پێدڤى بوو ئهڤه ب خوهشكاندن هاتبایه كرن، پێدڤى بوو شاهى چهكێ خوه دگهل تانجێ و چۆگانى دانابانه. شهشگالۆى گوهـ ددا شاهى كو بێژت ئهوى چو گونههـ دهر ههقى مهردۆكى نهكرینه و زللهههك ل شاهى ددا، رۆهندك ژ چاڤى هاتبانه. زللههـ سزایێ ئهوان گكونههێن بێدهستى بوو یێن شاهى كرین. شاهـ ل پێشبهرى پهیكهرێ مهردۆكى دكهڤته سهر چۆكان و پێشبینیهك یان فالكهكا گهشبین بۆ پاشهرۆژهكا بهختهوهر بۆ شاهى دهاته گۆتن و نیشانێن شاهاتیێ بۆ دهاتنه زڤڕاندنڤه. ل هنگۆرێ، شاهى و شهشگالۆى رێورهسمهكێ نه گهلهك بهرفههم لسهر گۆلكهكێ سپى دكرن.
ل رۆژا دى، پهیكهرێ نابۆى سهرا پهرسگهها نینۆرتا Ninurta ددا، كو دو دژمن ب شكلێ كالان یان پهیكهرۆشكێن زێڕین ل وێدهرێ شكاندینه. پاشى دچۆ ئێساگێلا، دا بگههته پهیكهرێ مهردۆكى. ل ههمان وهخت، پهیكهرێن خوداڤهندێن دى ژى دگههشتنه بابلێ.
ل 7ى نیسانێ (نیسانا وى وهختى)، پهیكهر دهاتنه پاكژكرن و بهرگهكێ نوو لێ دكرن. ل رۆژا دى، گوپیتكا شههیانهیێن سهرسالێ دهست پێ دكر، وهختێ ههمى پهیكهر ژ جهێن وان دئینانه دهر و بهرچاڤى خهلكى دكرن. ههمى خوداڤهند، ئامادهبووینه دا سلاڤێ ل مهردۆكى بكهن و جڤاتا وان بهرنامهیێ سالا نوو رابگههینت. پشتى ئهڤێ شههیانا خوهش، خوداڤهند ل ناڤ باژێڕى دهاتنه گێڕان، بهرهڤ بهراڤێ. ل وێدهرێ ل كاروانهكێبهلهمان سواردبوون دچۆنه مالا سهرسالێ. شاهى ب خوه خوداڤهندێ مهزن دگێڕا. ل دوماهییا رێكێ بهلهم ب خوداڤهندڤه ل پایتۆنان سواردكرن تاكو دگههشتنه مالا سهرسالێ.
ل ئهڤێ رۆژێ، خهلكى ههمى رهنگێن سترانان دگۆتن. سێ ژ ئهوان هاتینه پاراستن؛ بهندهكا سهرپێ بۆ خوداڤهندا جنسى و ئهڤینێ، ئشتارێ. سترانهك تێدا ئهنلیل بابێ مهردۆخى وهكو خوداڤهند د جۆكێ دا هاتیه خاپاندن. سترانهك لێك ڤهدگێڕان تێدا ژ خوداڤهندان دپرسین كانێ بۆچى نه ل پهرسگههێن خوهنه، ئهوان ژى ڤهدگێڕا؛ یێن هاتینه خزمهتا مهردۆكى.
كانێ چى ل رۆژێن 9-10ێ دقهومى نههاتیه زانین، لێ وا دیاره ل ئهڤان رۆژان، شاهى قوربان ددان و خوداڤهند ب تالانێ شهڕى یان ب دیاریان دهاتنه خهلاتكرن. ل 11ى نیسانێ، خوداڤهند ڤهدگهڕانه ئێساگێلا و جارهكا دى، جڤاتا خوه دگێڕان. پاشى خاترا خوه ژ نابۆى دخواستن و ڤهدگهڕانه مالێن خوه.
فهستیڤالا ئهكیتۆى ب سهدان سالان بهردهوام بوو، نه بهس ل بابلێ، بهلكو گهلهك جهێن دى ژى؛ ل پالمیرا (تهدمر) جهژنا پهرسگهها بهعلى ل ههمان رۆژا ئهكیتۆ بوو. ل دهستپێكا سهدسالییا سێ زایینى، ل ئهمێسا ل سۆریێ ئهڤ شههیانه بۆ خوداڤهند ئێلاگهبال Elagabal هاتیه گێڕان. ئیمپراتۆرێ رۆمان هێلیۆگهبالۆس (218-222 ز.) ئهڤ جهژنه بریه ئیتالیا.
تێبینى یێن وهرگێڕى
كۆمهكا پێزانینان د ئهڤێ گوتارا كورته ههنه، ههژى پتر ل دووڤچۆنێ و لێكۆلینێنه. ههر بۆ نموونه؛
1 بنهڕهتێ جهژنا ئهكیتۆ و وهرگوهاستنا وێ ژ سۆمهریان بۆ بابلیان و پاشى ژ جهژنا جههدروونێ بۆ جهژنهكا دینى.
2 ناڤێ مهردۆك یان مهردۆخ وهكو بهربهلاڤ، ژ دو پهیڤێن سۆمهرى و پاشبهندهكى پێك دهێت، ههردو پیكڤه ب كوردى دبنه گۆلكێ رۆژێ (خوداڤهندێ رۆژێ ئۆتۆ یان ئۆدۆ) ئانكو مهردۆخ، مهزنه خوداڤهندێ بابلیان، د بنهڕهت دا، خوداڤهندهكێ سۆمهریانه و پاشى ناڤێ وى ژى كرینه بێل یان بهعل.
3 مهردۆخ، گۆلكێ خوداڤهندێ رۆژێیه و ئهڤه ههمان دینێ میترایه (خودایێ چهروانهیێن مهزن و سۆز و پهیمانان ل نك ئاریان، رۆژ و ههتاڤ سیمبۆلێن وینه، پاشى ل نك زهرادهشتیان بوویه فریشته. سالانه ل ههر پهرسگهههكا میتراى، گۆلكهك دكرنه قوربان دا رۆژ ژ تهنگاڤیێ دهركهڤت و ژیان نوو ببتهڤه). بنێڕه نێزیكیا ناڤى؛ مهر- دگهل مێهر، مهر- و مێترا.
4 جهژنا جهمایێ ل نك ئێزدیان و سماتا گۆلكى و گێڕانا تاوسى ههمان جهژنن كو گرێدایى ههردوانن (مێتراییزمێ و پهراستنا مهردۆخى و نابۆى).
5 ههڤبهندیا چارشهمبوویا سۆر و سهرسالا ئێزدیان ب ئهڤێ جهژنێڤه جهێ پرسیارێیه. هینگێ رۆژههژمێرى وهكو نهۆ نهبوو. نیسان دكهڤته دوماهییا ئادارێ تاكو دهستپێكا ئهیارێ (گولانێ)، ئهڤه ژبهر جوداهییا رۆژێن سالا هینگێ دگهل یا نهۆ كو سۆمهریان ههردو رۆژههژمێرى بكار دئینان، یا ههیڤێ و یا مههێ. بۆ مههـ دگهل وهرزێن سالێ دروست بن، ههر چهند سالهكان، حسێبدارێن وان مهههك ل سالێ زێده دكر دا حسێبا مههێ دروست ببت.
6 كوردان گۆتنهك ههیه دبێژت: پێنجى گولانێ (ئهز دبێژم نهدووره ئهیارێ بت) جههـ كهتنه عهیارێ)- پێنجى گولانا مههێ دكهڤته 18ى گولانا گریگۆرى، ئهڤه جههدروونانه، لێ ب ههمى پیڤانێن نهۆ ئهم نهشێین ب سهرێ نیسانێڤه گرێدهین. پیرۆزییا نیسانێ ل نك ههمى كوردان ههبوو و دگۆتن نابت ژن ل ئهڤێ مههێ ببنه بووك، چونكى نیسان بخوه بووكه.
چاوا بت، بهرماییكێن ئهڤێ جهژنێ، پتر ل نك ئێزدیان ماینه ژ ههر دینهكێ دى.
Post Views:
0