دلێر كه‌مال/ هـ . ڤه‌كۆله‌ر ـ پشكا زمانێ كوردى زانكۆيا زاخۆ
دلێر كه‌مال
ژیاننامه‌ :
بێگومان هه‌ر مرۆڤه‌كێ تێكه‌لى دگه‌ل ئه‌ده‌بیات و زانستى هه‌بت، زانایێ ده‌روونى سیگمۆند فرۆیدى ناس دكت یان ژى ئاگه‌هدارى ل سه‌ر ئه‌ڤى زانایێ ده‌روونى هه‌نه‌.
سیگمۆند فرۆید ل 6 گولانا سالا 1856ز، ل فریبج ل وه‌لاتێ نه‌مسا ژ دایكبوویه‌، فرۆید د ژیێ چوارده‌ سالى دا دگه‌ل خێزانا خوه‌ به‌ره‌ڤ ڤییه‌نا (پایته‌ختێ نه‌مسا) دچت. د وارێ خواندنێ دا خوێندكاره‌ك زیره‌ك و ژێهاتى بوو، ل قۆتابخانێ هه‌رده‌م ل رێزا یه‌كێ ده‌ردچوو.
فرۆید د خێزانه‌كا بۆرژواز (مام ناوه‌ند) و د بنیات دا جوهى مه‌زنبوویه‌ و هاتى یه‌ ژیانێ. هه‌موو قۆناغێن زارۆكینیا فرۆیدى ل ڤییه‌نا د باردۆخه‌كێ هه‌ژارى یێ تونددا ده‌ربازبووینه‌. به‌لێ دگه‌ل هه‌بوونا ڤان ئاسته‌نگان و هه‌بوونا هه‌ژاریێ و نه‌ره‌حه‌تیێ، فرۆید ژبۆ بابێ خوه‌ ژێده‌رێ پشت به‌ستنێ و پالپشته‌كێ باش بوو، چونكى فرۆیدى گه‌له‌ك بزاڤ دكر و زیره‌ك بوو، هه‌روه‌ك مه‌ گووتى د قۆتابخانێ دا قۆتابیه‌كێ زیره‌ك و سه‌ره‌كه‌فتى بوو و ل رێزا ده‌ستپێكێ دهات. د ژیێ هه‌ڤده‌ سالیێ دا، فرۆید ل قۆتابخانه‌كا نۆژدارى دهێته‌ وه‌رگرتن و ب دوماهیك دهینت. ل سالا 1886 دبت خودان خێزان و شه‌ش زارۆك هه‌نه‌، كچا وى بناڤێ (ئانا) دبت نۆژدارا ده‌روونى و دبیاڤێ چاره‌سه‌ركرنا زارۆكان دا ل له‌نده‌ن ناڤداردبت .
ل سالا 1880 سیگمۆند فرۆید، ئێك ژ ناڤدارترین نۆژدارێن ڤییه‌نا (جوزێف برویر) دنیاست و پێ داخباردبت. و پرانیا جاران گۆهداریا ئامۆژگاریێن وى دكت . ل سالا 1881 دكتۆرایێ ب ده‌ستخوه‌ڤه‌ دئینت، ل سالا 1882 ل نه‌خوشخانه‌یا سه‌ره‌كى یا ڤییه‌نا كاركر و گه‌له‌ك ڤه‌كولین ل دۆر نه‌خوه‌شێن عه‌صه‌بى به‌لاڤكر . فرۆید ل سالا 1885 دچت پاریس و ل زانكۆیا (سالبترییر) دگه‌ل (شاركوه‌) نۆژدارێ ده‌روونى ده‌ست ب خواندنێ كر. ل پاریسێ بۆ دیاردبت كو پرانیا نه‌خوه‌شێن ده‌رۆنى د گرێداى ئاریشێن سێكسى نه‌.
ل سالا 1893 فرۆیدى ڤه‌كولینه‌ك ل دۆر ئه‌گه‌رێن ده‌روونى یێن هێستریایێ به‌لاڤكر، پاشى ل سالا 1895 په‌رتووكه‌ ل دۆر هه‌مان نه‌خشیا هێستریایێ به‌لاڤكر، كو دبیته‌ خالا وه‌رچه‌رخانێ د مێژوویا چاره‌سه‌كرنا نه‌خوشێن مێشكى و ده‌روونى دا و دبت به‌رێ بنیاتێ بۆ تیۆرا ده‌روونشیكارى. ل سالا 1908 دئێكه‌م كونگرێ ده‌روونشیكارى دا ل (زیۆرخ) ئێكه‌م گۆڤارا ده‌روونشیكارى ل ژێر كاریگه‌ریا فرۆیدى و (بلۆلر) ده‌ركه‌فت، كو سه‌رنڤیسه‌رێ وێ (یۆنگ) بوو. بڤێ چه‌ندێ به‌رده‌وام بوو ل سه‌ر تیۆرێن خوه‌ه‌ یێن ده‌روونشیكارى و و چه‌ندین په‌رتووك چاپكرن، تاكو ل 23 ى ئیلولاسالا 1939مال ئاڤاهییا دوماهیكێ دكت و بره‌ك ژ به‌رهه‌مان ل پاش خوه‌ دهێلت.
ته‌وه‌ره‌ك دى كو د ژیانا زانایێ ده‌روونى سیگمۆند فرۆیدى دا، گرنك و جهێ ل سه‌ر راوه‌ستیانێ بوو، ته‌وه‌رێ هۆنه‌رى و باكگراوه‌ندنێ ده‌روونى یێ هۆنه‌رى، كو دژیانا خوه‌ دا هه‌ولددا ئه‌ڤى باكگراوه‌ندى دیاربكت. فرۆیدى خوه‌ ددانا وه‌ك زانایه‌ك زانستى نه‌كو هۆنه‌رمه‌نده‌ك، چونكى دنێرینێن وى دا دیاردبت كو ب چاڤێ گومانێ ته‌ماشه‌یى هونه‌رمه‌ندى دكر. دنامه‌یه‌كێ دا فرۆید ژبۆ هه‌ڤژینا خوه‌ دیاركرى یه‌ كو ئه‌وى (غیره‌ت) به‌رامبه‌ر هۆنه‌رمه‌ندان هه‌یه‌ ، چونكى ژن پتر حه‌ز ژ هۆنه‌رمه‌ندان دكن ژ ده‌رۆنناسان، لێ ئه‌و یه‌كه‌ ژى دیاركرى یه‌ كو ئه‌ڤینا ژنان بۆ هۆنه‌رمه‌ندان یا بێ بنیاته‌. لێ پشتى ده‌مه‌كێ فرۆید گه‌هشتیه‌ راستییه‌كێ كو هۆنه‌رمه‌ند و ده‌روونناسان خاله‌كا وه‌كهه‌ڤ هه‌یه‌، چونكى هۆنه‌رمه‌ند هۆشى و بێ هۆشیا خوه‌ د هۆنه‌رى دا دیاردكت، چاوا مرۆڤ خه‌ونان شرۆڤه‌ دكت، دكارت هۆنه‌رى ژى شرۆڤه‌ بكت. هه‌روه‌سا فرۆیدى ده‌رباره‌یى هۆنه‌رمه‌ندان گووتى یه‌: هۆنه‌رمه‌ند مرۆڤه‌كێ گرتییه‌ و نه‌دیره‌ ژ ئێشێن ده‌روونى، لیبیدۆ د هونه‌رى دا پێكولێ دكت ژبۆ ناڤ و ده‌نگییى، ده‌ستهه‌لاتێ، ده‌وله‌مه‌ندیێ، سه‌رنجراكێشیا ژنان، چونكى ئه‌و نكارت د راستیێ دا ئه‌ڤان تشتێن هه‌نێ ب ده‌ستخوه‌ڤه‌بین، هه‌روه‌كى مرۆڤێن ئێشێن ده‌روونى هه‌ین.
ـ به‌رهه‌مێن سیگمۆند فرۆید :
فرۆیدى پشتى مرنا خوه‌، بره‌ك ژ به‌رهه‌مێن زانستى و ئه‌كادیمى ل پاش خوه‌ هێلاینه‌، د ئه‌ڤى سه‌ره‌بابه‌تى دا دێ هه‌ولدن ئه‌وان به‌رهه‌مێن فرۆیدى ئه‌وێن ناڤ و ده‌نگیا خوه‌ ل جیهانێ وه‌رگرتین و مرۆڤایه‌تیێ مفا ژێ دیتى دێ دن خویاكرن و ژوان:
1ـ شرۆڤه‌كرنا خه‌ونان.
2ـ نیگه‌رانى دشارستانیه‌تێ دا.
3ـ موسا و ئێكانه‌یى.
4ـ سه‌ركه‌فتن ل سه‌ر شه‌رمێ.
5ـ نێربازییا سێكسى.
6ـ ئاینده‌یێ ئاشۆپێ.
7ـ سێكس لده‌ڤ فرۆیدى.
8ـ بیردانك.
9ـ سایكۆلۆژیا ده‌روونى.
10ـ خالا لاوازیێ.
11ـ هه‌ست پێكرن.
12ـ د سه‌ر پره‌نسیپێن خوه‌شیێ دا.
13ـ سێ گۆتار د سێكسى دا.
14ـ پێنج گۆنار دتیۆرێن سێكسى دا.
15ـ ره‌وشت.
16ـ پێشكه‌فتنا چاره‌سه‌ریا ده‌روونى.
ـ ره‌خنا ده‌روونى ل ده‌ڤ سیگمۆند فرۆیدى :
د ئه‌ڤى به‌شى دا ئه‌م دێ هه‌ولدن، ره‌خنا ده‌روونى و گرنگترین لایه‌نێن ئه‌ڤێ ره‌خنێ خویابكن، داكو بزانن ئه‌ڤ جورێ ره‌خنێ چاوان سه‌ره‌ده‌ریێ دگه‌ل تێكستێ ئه‌ده‌بى دكت. و چاوان ره‌خنێ ئاراسته‌یى تێكستى و نڤیسكارى دكت.
ره‌خنا ده‌روونى ژ ئه‌نجامێ بۆچوونێن زانایێ ده‌روونى (سیگمۆند فرۆید)ى، سه‌رهلدایه‌. هه‌روه‌ك دیار ئه‌ڤى زانایى به‌رهه‌مێ ئه‌ده‌بى و تێگه‌هشتنا تێكستێ بۆ هۆكارێ سكسى ڤه‌گه‌راند. و دبێژت: كه‌ساتیا نڤیسه‌رى ل سه‌ر سێ پشكان دابه‌ش دبت و ئه‌وژى كارتێكرنێ ل ده‌قى دكن و دڤێت ژبۆ شرۆڤه‌كرنا ده‌قى تۆ بزانى نڤیسه‌رى ئه‌و به‌رهه‌مه‌ د چ حاله‌تێ ده‌روونیێ خوه‌ دا نڤیسیه‌. و دڤێت كارتێكرنا نه‌ستێ زارۆكینیا نڤیسه‌رى و نه‌خوه‌شیێن وى یێن ده‌روونى ل سه‌ر به‌رهه‌مى دیاربكى. هه‌روه‌سا فرۆید ده‌رباره‌یى ره‌خنه‌گرى دبێژت: پێدڤیه‌ ره‌خنه‌گر ل دویڤ سێ میكانیزمان كاربكت ئه‌وژى: (چربوون (تكپیف)، لادان (الازاحه)، چه‌ڤه‌نگ (الرمز))، پاشان زانایێن ل دویڤرا هاتین گهۆرین د ڤى ره‌وتا ره‌خنه‌یى دا كرن وه‌كى (یونگ، ئه‌دلر).
هه‌ژى ئاماژه‌پێدانێ یه‌ ئه‌ڤ رێبازه‌ ب دوو ئاراستان كاردكت :
1ـ شرۆڤه‌كرنا كه‌سایه‌تیا نڤیسه‌رى ل بن رۆناهیا ئاماژه‌پێدانێن ده‌روونیێن تێكستێ. (ئانكو ده‌ستنیشانكرنا نه‌خوشیێن وى یێن ده‌روونى یه‌ ب رێكا ئاماژێن د ده‌قى دا هه‌ى) .
2ـ ده‌ستنیشانكرنا لایه‌نێن سایكۆلۆژى یه‌ دده‌قى دا ب رێكا مفا دیتنژ سه‌رهاتى و حاله‌ت و ژیانناما ده‌روونیا نڤیسه‌رى.
ب دیتنا (فرۆید)ى، كارێ هۆنه‌رى ب گشتى و كارێ ئه‌ده‌بى ب تایبه‌تى رێكه‌كه‌ ژبۆ ده‌ربرینا ڤان حه‌زێن كپكریێن دناڤ ده‌روون و نه‌ستیا مرڤى دا هه‌ین.فرۆید دبێژت شاكارێن هۆنه‌رى و ئه‌ده‌بى دبنه‌ رێكه‌ك ژبۆ ده‌ربرینا وان حه‌زێن كپكرى دناڤ ده‌روونێ نڤێسكاراندا هه‌ى و پشتى ڤى به‌رهه‌مى د ئافرینن، ئه‌ڤ هۆنه‌رمه‌نده‌ یان نڤیسكاره‌ دێ هه‌ست ب ئارامى و خوه‌شیێ كه‌ت و كپبوونا خوه‌یا ده‌روونى ڤالا كت، ژبه‌رهندێ پێدڤى یه‌ ل سه‌ر ڤه‌كوله‌رێ ئه‌ده‌بى ل ژیان و مێژوویا هونه‌رمه‌ندى یان نڤێسكارى بگه‌هیت، و ره‌نگه‌ ئه‌و د ڤێ لێگه‌ریانێ دا، ل سه‌ر هنده‌ك ئاماژان هه‌لبیت كو تیشكان به‌ر دده‌نه‌ سه‌ر وان ئاریشێن ده‌روونیێن خودانێ به‌رهه‌مى.
فرۆید ئێكه‌م كه‌س بوو، نموونه‌ ژ ناڤ ئه‌ده‌بیاتێ وه‌رگرتین و دناڤ شیكاریا ده‌روونى دا پراكتیزه‌ كرین. و شرۆڤه‌كرنا وى بۆ كارێن ئه‌ده‌بى ژ ره‌خنێ ده‌ستپێكریه‌ و تێكستێن ئه‌ده‌بى ده‌رفه‌ته‌ك بۆ (فرۆید)ى ته‌رخانكریه‌ تاكو بابه‌تێن خوه‌ یێن ده‌روونیێن دویرى ئه‌ده‌بى پراكتیزه‌ بكت.
بدیتنا فرۆیدى شیكاریا ده‌روونى، هه‌ولددت، كو به‌كگراوه‌ندێن (خلفیه‌) هزر و دیتن و بیرهاتنێن كه‌سایه‌تیێن نڤیسكارى دناڤ به‌رهه‌مێ ئه‌ده‌بى دا خۆیا بكت. ئه‌ڤ چه‌نده‌ وێ رامانێ دده‌ت كو ئه‌م یێن ژ تێكستى دبورین و به‌ره‌ڤ ژیانناما كه‌سایه‌تیا نڤێسكارى ڤه‌ دچن.
ده‌رباره‌یى زاراڤێ سایكۆلۆژیا وێژه‌ی وه‌ها هاتییه‌ گووتن :
تێرمێ ” سایكولۆژیا وێژه‌ى” دیراسه‌تكرنا ده‌روونى یا نڤیسه‌ریه‌ كو وه‌كو نموونه‌یه‌ك و كه‌سه‌ك دهاته‌ دیراسه‌تكرن، یان دیراسه‌تكرنا كریارا ئافرێنه‌رییه‌، یان دیراسته‌تكرنا وان نموونه‌ و یاسایانه‌ ئه‌وێن دناڤ به‌رهه‌مێن وێژه‌ییدا هه‌ین. یان ژى دیراسه‌تكرنا ئاكامێن وێژه‌یه‌ ل سه‌ر خوانده‌ڤانێن وێژه‌ى (سایكولۆژیا جه‌ماوه‌رى)
لیستا ژێده‌ران :
په‌رتووك
1ـ ده‌راڤه‌ك ژ ره‌خنێ (ره‌خنه‌ و ڤه‌كولین): نعمت الله حامد نهێلى، چاپا ئێكێ، چاپخانا هاوارـ دهۆك،2010.
2ـ پێنچ وانه‌ له‌ ده‌روون شیكاریدا،سیگمۆند فرۆید،و،صباحى مه‌لا عه‌ولا،خانه‌ى چاپ و به‌لاوكردنه‌وه‌ى ئاوێر،2007.
3ـ تیۆریا وێژه‌ى: ئوستن وارین، رینێ ویلیك، و. عارف حیتۆ (د)، چاپا ئێكێ، چاپخانا هاوار ـ دهۆك، 2008
4ـ سێكس دهۆزانا نووخوازا كوردى دا، ده‌ڤه‌را بادینان وه‌ك نموونه‌ 1994ـ2008:ئه‌حمه‌د یاسن،چاپا ئێكێ،چاپخانا هاوار،دهۆك،2010.
5ـ چه‌ند تیوره‌كێن ره‌خنا ئه‌ده‌بى: عبدى حاجى (د)، چاپا ئێكێ، چاپخانا حاجى هاشم ـ هه‌ولێر، 2008.
رۆژنامه‌ :
1ـ رۆژناما ئه‌ڤرۆ : هونه‌ر و شرۆڤه‌كرنا ده‌روونى: ئاریان ته‌ته‌ر(د) رۆژناما ئه‌ڤرۆ،ژماره‌1032،دوشه‌مب24/9/2012،دهۆك.
سایتێن ئه‌نترنێتێ :
1ـ ویكپیدیا:
مۆلفات سیجموند فروید :http://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%8A%D8%BA%D9%85%D9%88%D9%86%D8%AF_%D9%81%D8%B1

وەڵامێک بنووسە

پۆستی ئەلکترۆنیکەت بڵاو ناکرێتەوە . خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *