پشتى پتر ژ جاره‌كێ من ئه‌ڤ پرتووك بۆ جارا ئێكێ ل 14-2- 1896 ل لایبزگێ و ڤیه‌ننایێ ب زانێ ئه‌لمانى به‌لاڤبووى ب زمانێ ئه‌ره‌بى خواندى، من ب گرنگی زانی كو سه‌ره‌رایى هه‌موو ئاسته‌نگان تێكستێ وێ وه‌رگێرمه زمانێ كوردى، داكو خه‌لكێ مه تایبه‌ت به‌ره‌بابێن نوو بزانن كانێ ئيسرائیلیان چاوا ده‌وله‌ته‌ك سڤیل و هه‌ڤچه‌رخ لسه‌ر بنه‌مایێن ده‌وله‌تا نه‌ته‌وه‌یى و خوه‌دى سازیێن سیاسى و ئابۆرى و له‌شكرى و جڤاكى دامه‌زراندییه، بێ كو ئه‌و لسه‌ر ئاخا وێ ده‌وله‌تێ بژین؟! ره‌نگه ناڤه‌رۆكا ڤێ پرتووكێ، وه‌ك تێكسته‌كێ ئه‌ده‌بى یێ یۆتۆبیاى، یان وه‌ك رۆمانه‌كا ئاشۆپى دهێته ل قه‌لمدان، لێ نڤیسه‌رێ وێ یێ گه‌نج تیۆدۆر (هرتێزل) ى ل وى ده‌مى ئه‌و باوه‌رى ب خوه هه‌بوویه كو رۆژه‌ك دێ هه‌ر هێت و به‌رهه‌مێ هزرا وى، سه‌ره‌رایى دیتنا خه‌لكه‌كى خه‌یال دێ بته راستى د ژیوارى دا و دێ هه‌بوونا وێ بینن! نڤیسه‌رێ پرتووكێ ئه‌ڤه ب ئاشكرایى ل كۆنگره‌یێ جوهیان كو خوه‌دیێ وى ل باژێرێ (بازل) ێ سویسرایێ ل سالا 1897 ئه‌نجامداى، دیار كر كو پشتى 5- هه‌تا 50 سالێن دى دێ ده‌وله‌تا جوهى بيتە واقع و دێ بینن. هه‌یڤ هاتن و سال ده‌ربازبوون، وه‌ك پێشبینكرى، ب كریار ئه‌و ده‌وله‌ت، ل سالا 1948 ل فلستینێ ژ دایكبوو! راسته تیۆدۆر هرتێزل ل وه‌لاتێ فلستینێ نه‌بوویه و ب زمانێ عبرى ژى؛ ژبلى هنده‌ك په‌یڤێن كێم نه‌ئاخڤتییه، لێ باوه‌رییا وى یا مكوم ب نه‌ته‌وه‌یا وى یا لسه‌ر گه‌له‌ك وه‌لاتێن جیهانێ به‌لاڤه‌بووى كو د درێژییا دیرۆكێ دا سته‌م لێهاتییه كرن، كارتێكرنه‌ك وه‌سا ل وى كر كو ئه‌و به‌رده‌وام هزرێ د دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا نه‌ته‌وه‌یى دا بكه‌ت. حه‌زا وى بۆ راگەهاندنا دەولەتا نەتەوەیی پتر گه‌شه كر، ده‌مێ وه‌ك ڕۆژنامه‌ڤانه‌ك چوویه باشۆرێ فه‌ره‌نسایێ و بۆ ڕۆژنامه‌یه‌كا نه‌مسايى نێزیكى چوار سالان كار كرى و ب سه‌دان راپۆرت و شرۆڤه‌كرن و گۆتارێن ڕۆژنامه‌ڤانى به‌لاڤكرین. هەژی بیر ئینانێیە کو ل وێده‌رێ هه‌ستا وى یا نه‌ته‌وه‌یى پتر بلند بوو، تایبه‌ت پشتى كێشه‌یا ناڤدارا (دریفۆس)ێ جوهى كو ل سالا 1894ب تاوانا خیانه‌تا مه‌زن وه‌ك جه‌نراله‌ك له‌شكه‌رى دژى فه‌ره‌نسایێ د خزمه‌تا ئه‌لمانیایێ دا هاتییه ده‌سته‌سه‌ركرن و پشتى هینگێ بوویه سیمبۆلێ ره‌وشه‌نبیرییا راسته‌قینه‌یا جیهانى. پشتى 1800 سالان ژ هه‌لوه‌شاندنا ئمپراتۆریا جوهى یا كه‌ڤنار، راسته به‌رى (هرتێزل)ى ژى جوهیێن خوه‌دى هه‌ستێن نه‌ته‌وه‌یى هه‌بووینه، هزر د دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا جوهى دا كرییه؛ مینا پرتووكا رۆما و قودس یا موو‌سا هس، هه‌ر وه‌سا ئازادایا خوه‌دى یا لیۆن بسكر لێ د درێژییا دیرۆكا هه‌ڤچه‌رخ دا وى چو بەڤل نه‌بووینه كو پرۆژه‌یه‌كێ نه‌ته‌وه‌یى یێ هۆسا مه‌زن و ب دیتنا خه‌لكه‌كى خه‌یالى د سه‌رى دا هه‌بت و به‌لاڤ بكه‌ت! ده‌رباره‌ى ڤێ دیتنێ نڤیسه‌رێ شاره‌زایى كاروبارێن جوهیان شلیمۆن وه‌سا دبینت (هرتێزلى دزانى كو جوهى بێى هه‌بوونا هه‌یكه‌لێ سازیان نابنه ده‌وله‌ت و دان پێ ناهێته دانێ!) ئه‌ڤه د هزرا ناڤه‌رۆكا نڤیسارا هرتێزلى دا به‌رفره‌هتر خویابوو كو ئارمانجا وى پتر پرۆژه‌یه‌ك نه‌ته‌وه‌ییه وه‌ك كاره‌ك ئه‌ده‌بى. هه‌ر وه‌سا، خواندنا وى بۆ دیرۆكا كه‌ڤن و نوو كو د درێژیا دیرۆكێ دا وى وه‌سا دیتیه كو هه‌رده‌م ل ئۆرۆپایێ و ده‌ڤه‌رێن دن یێن جیهانێ سته‌م ل نفشێ وى سامیزمێ (السامیه) هاتییه كرن؛ تایبه‌ت لسه‌ر ده‌مێ ئمپراتۆریا بابلى به‌رى زاینى، هه‌ر وه‌سا لسه‌ر ده‌مێ زۆردارییا كه‌نیسه‌یا كاتۆلیك، هه‌تا لسه‌ر ده‌مێ هشیاربوونێ و لیبرالیزمێ ژى دژمنكارییا نفشێ وى دومكرییه. ژ هزر و دیتنێن وى دیاره كو هرتێزل ژ نێزیك هایدارى وێ دژمنكارییا ل نفشێ وى ل سه‌رانسه‌رى جیهانێ دهاته‌كرن بوویه، ره‌نگه وه‌ك شاهدحال، وى هنده‌ك دیمه‌ن ژ وان دیمه‌نێن تراژدى ب چاڤێن خوه دیتبن. ژ به‌ر هندێ وى د پرتووكا خوه دا پێشنیار كرییه كو جهه‌ك بۆ ده‌وله‌تا جوهى بهێـت ده‌ستنیشانكرن. واته وى د نیڤسارا خوه دا تنێ خوه ب ئاخا فلستینێ ڤه نه‌گرێدایه. وه‌سا دیاره وى پتر ژ جهه‌كى ده‌ستنیشانكرییه كو ب ره‌زامه‌ندیا جڤاكێ ده‌ولى ل وى ده‌مى رازیبن كو وه‌لاته‌ك بۆ وان ژى بهێـت ده‌ستنیشانكرن. لێ ئه‌ڤ پێشنیارا وى ل كۆنگره‌یێ شه‌شێ یێ جوهى بۆ وى ب نه‌رێنى زڤڕى و بۆ ئه‌گه‌رێ په‌یدابوونا دو‌به‌ركیێ (ئینشیقاقێ) د ته‌ڤگه‌را جوهى دا! هینگێ جوهیێن رۆسیایێ ب سه‌رۆكاتییا مه‌ناحین ئۆزیكشن هه‌لوه‌سته‌ك دژوار همبه‌ر هرتێزلى وه‌رگرت؛ ره‌نگه هه‌كه ئه‌ڤێ دوماهیێ ب هزره‌ك حه‌كیمانه داگێڕان بۆ ئالیێ دژوارخواز نه‌كربا كو تنێ فلستین دێ جهێ ده‌وله‌تا جوهى بت، ئه‌و ژ ته‌ڤگه‌را سه‌ره‌كى یا جوهیان ڤه‌ده‌ركربا و نه‌هێلابا د ناڤخوه دا، وه‌ك شلۆمۆ ئه‌ڤنیرى دبێژت هۆسا دیاردبت كو هرتێزلى ژى ركبه‌ر هه‌بووینه و ئه‌و ب خوه نه‌بوویه. واته ئه‌و ژى وه‌ك مرۆڤ تووشى خه‌له‌تییان و هنده‌ك هزرێن نه‌پێشبینى كرى بوویه. بۆ نموونه وى گه‌له‌ك جاران ته‌كه‌ز لسه‌ر نه‌هێلانا ده‌مارگیریێ، دوبه‌ره‌كیێ، پێشئێخستنا ده‌وله‌تا سازیێ و دوورى هزرا دینى و له‌شكرى كرییه، لێ هه‌تا نها ژى ئه‌و هه‌ڤركى و دوبه‌ركى و ده‌مارگیرییا وى هزرنه‌كرى و پێشبینينه‌كرى ل فلستینێ ل ناڤبه‌را ئه‌ره‌ب و جوهیان دا به‌رده‌وامه. سه‌ره‌رایى بزاڤێن تیۆدۆر هرتێزلى پشتى و به‌رى به‌لاڤكرنا نڤیسنا خوه یا ئه‌ده‌بێ زانستێ پاشه‌ڕۆژێ ب ناڤێ ده‌وله‌تا جوهى ل سالا 1898 لێ وى به‌رهه‌مێ خوه نه‌د‌یت و ل سالا 1904 وه‌غه‌را داویێ ل باژێركێ ئدلاخێ ل نه‌مسایێ كر و ئه‌ركێ لسه‌ر ملێن خوه راكر و سالا 1949 هه‌ستیكێن (روفات)ێ وى بۆ فلستینێ هاتنه ڤه‌گوهازتن