نه‌جمه‌دین نێروه‌یى

نڤێسین: نه‌جمه‌دین نێروه‌یى ـ ماموستا ل به‌شێ ژینگه‌هێ ـ زانكۆیا زاخۆ

بیڤه‌له‌رز (زلزال): دیارده‌یه‌كا سرۆشتی یه‌، ب ئه‌گه‌رێن گوهرینێن جیۆلۆجی دناڤ ئه‌ردی دا و شكه‌ستنا ئه‌ردی (نهۆمێن ئه‌ردی) و ب تایبه‌ت یێن به‌ری روو دده‌ت. مرۆڤ ب شێوه‌یێ هه‌ژین یان له‌رزینا ئه‌ردی ب ڤێ دیاردێ د حه‌سیێت، ژ بلی وان ئامیرێن زانستی كۆ نها هه‌نه‌.

ئه‌گه‌رێن په‌یدابوونا بیڤه‌له‌رزان:

1- ئه‌گه‌رێ ته‌قینێن گركان (براكین).
2- ژ جهچوونا نهۆمێن ئه‌ردی.
3- چالاكیێن به‌رده‌وام یێن مرۆڤان و ب تایبه‌ت چێكرنا به‌نداڤێن ئاڤێ و ئینانا ده‌ر یا نه‌فت، ره‌ژی، كومر و …هتد.
بۆ نموونه‌ بیڤه‌له‌رزا (سیتشوان) كۆ لسالا 2008ێ ل وه‌لاتێ صینێ روودای، كۆ بوویه‌ ئه‌گه‌رێ كۆشتنا 69 هزار كه‌سان. دبێژن ئه‌گه‌رێ سه‌ره‌كی ئاڤاكرنا به‌نداڤا (زیبنجبو) بوو، كۆ ژبه‌ر گرانیا ڤێ ئاڤێ بوویه‌ ئه‌گه‌رێ شكه‌ستنا ئه‌ردی و په‌یدابوونا وێ بیڤه‌له‌رزێ. هه‌ر وه‌سا ل باژێرێ (نیوكاسل) یا ئوستۆرالی، نها دبن روودانا مه‌ترسیا بیڤه‌له‌رزاندایه‌، ژبه‌ر ئه‌گه‌رێ زۆرا ئینانه‌ده‌را ره‌ژیێ لبن ئه‌ردی. دیسان ئه‌ڤ وه‌لاتێن رێژه‌یه‌كا زۆرا نه‌فتێ دئیننه‌ ده‌ر، پتر دكه‌ڤنه‌ دبن مه‌ترسیا روودانا بیڤه‌له‌رزان. ئه‌ڤجا باشتره‌ ب رێكێن زانستی ئه‌ڤ كاره‌ بهێنه‌ كرن و ب تایبه‌ت ل كوردستانێ كۆ ب شێوه‌یه‌كێ بله‌ز نه‌فتێ دئیننه‌ ده‌ر.پترین كارتێكرنا بیڤه‌له‌رزان لسه‌ر مرۆڤان دبیت، چ ب شێوه‌یێ گیانی یان ماددی، چونكى ل ده‌مه‌كێ روو دده‌ت كۆ مرۆڤان زوو ئاگه‌هـ لێ نابیت و روودانه‌كا ده‌م كورته‌.
ب شێوه‌یه‌كێ گشتی، كارتێكرنا بیڤه‌له‌رزان لسه‌ر دوو جۆران هاتیه‌ دابه‌شكرن:
1- كارتێكرنا ده‌سپێكی یان سه‌ره‌تایی: كۆ ره‌نگه‌ زیانێن ماددی ب تنێ بن.
2- كارتێكرنا ناڤه‌ندی: كۆ دێ زیانێن ماددی و گیانی هه‌بن، ب تایبه‌ت كۆ دێ بیته‌ ئه‌گه‌رێ په‌یدابوونا ئاگر، ئاڤ رابوون، ڤۆلكان، خشین و شه‌قبوونا ئه‌ردی و ….هتد.

دابه‌شكرنا بیڤه‌له‌رزان ب گوره‌ی كویراتی یان درێژیان:

1- هه‌تا درێژی یان كویراتیا 70 كم روو دده‌ت.
2- هه‌تا درێژی یان كویراتیا 70 – 300كم روو دده‌ت.
3- هه‌تا درێژی یان كویراتیا 300 – 670كم روو دده‌ت.

چه‌ند نموونه‌یێن بیڤه‌له‌رزێن وێرانكه‌ر:

1- سالا 1556ێ، بیڤه‌له‌رزا شانشی، كۆ بوویه‌ ئه‌گه‌رێ كۆشتنا 800 هزار كه‌سان.
2- سالا 1755 ل برتغال، كۆ بۆ ئه‌گه‌رێ بلندبوونا پێلێن ده‌ریایی.
3- سالا 1960 ل یابانێ، كۆ نزمی و بلندیا خه‌لیجێ ساجامی بۆ ئه‌گه‌رێ كۆشتنا 200 هزار كه‌سان.
4- سالا 1968 و 1970 ل بیرۆ، بۆ ئه‌گه‌رێ كۆشتنا 30 هزار + 35 هزار.
5- سالا 1970 و 1999 ل توركیا، بۆ ئه‌گه‌رێ كۆشتنا 50 هزار + 40 هزار كه‌سان.

ب گشتی، بیڤه‌له‌رز دهێته‌ دابه‌شكرن وه‌كۆ پیڤانا ریخته‌ر لسه‌ر 12 ژماران كۆ من د وێنه‌یدا دیار كری یه‌ و هه‌ر ئێك ب به‌رامبه‌ری خۆ دخۆینیت.

ل ده‌مێ په‌یدابوونا بیڤه‌له‌رزان دێ چ كه‌ی؟

هه‌گه‌ر ل ناڤ ئاڤاهیه‌كێ دا بوو:
1- باشتر ئه‌وه‌ ئێكسه‌ر ب روونیه‌ خوار لبن تشته‌كێ ره‌ق كۆ زوو نه‌شكێت، یان هه‌ر ل جهێ خۆ ب روونی و زه‌ندێن ده‌ستێن خۆ ب سه‌رێ خۆڤه‌ بنی. ل كوژیه‌كێ ئاڤاهی یان ژوورێ ب روونیه‌ خوار باشتره‌. ب هیچ شێوه‌یه‌كێ ب راوه‌ستایی نه‌مینه‌.
2- باشتره‌ خۆ ل په‌نجه‌ران و هه‌ر تشته‌كێ شویشه‌ و یان بزانی دێ زوو كه‌ڤیت و شكێتن دوور بكه‌ی.
3- هه‌كه‌ هات و ل ئاپارتمانه‌كێ دابی، ب هیچ شێوه‌یه‌كێ ئاسانسوران بكار نه‌ئینی.
4- هه‌كه‌ شیایی، زوو هێزا كاره‌بێ و ته‌باخێن غازێ ب ڤه‌مرینه‌، دا نه‌بیته‌ ئه‌گه‌رێ روودانێن ئاگری.
5- هه‌كه‌ هات و بیڤه‌له‌رز ل ده‌مێ نڤستنێ روودا، ل جهێ خۆ نه‌لڤه‌ و هه‌تا ب دوماهیك دهێت.
6- ل ده‌مێ بیڤه‌له‌رزێ، ب هیچ شێوه‌یه‌كێ گه‌له‌ك هاتن و چوونێ نه‌كه‌ و ب تایبه‌تی هه‌كه‌ بزانی نه‌شێی د كێمتر ژ 5 چركه‌یاندا بگه‌هیه‌ ده‌رڤه‌ی وی جهی.
7- پشتی بیڤه‌له‌رزێ، نابیت ب هیچ شێوه‌یه‌كێ جگاران بكێشی یان ئاگره‌كێ هه‌ل بكه‌ی.

هه‌گه‌ر ل ده‌رڤه‌ بى:
1- هه‌ر ئێكسه‌ر ل جهێ خۆ راوه‌سته‌ و بزاڤا هاتن و چوونێ نه‌كه‌ و ب تایبه‌ت هه‌كه‌ چ تشت ل ره‌خێن ته‌ نه‌بن.
2- ل ره‌خێن ئاڤاهی و عامودێن بلند و هه‌ر تشته‌كێ بزانی دێ كه‌ڤیت دوور بكه‌ڤه‌. چونكۆ پتریا روودانان ب به‌ركه‌ڤتنا كه‌ره‌سته‌یان خه‌لك دبیته‌ قوربانی.

هه‌گه‌ر ل ترۆمبێلێ دابی:
1- له‌زاتیا ترۆمبێلێ كێم بكه‌ و لسه‌رخۆ راوه‌سته‌.
2- ل نێزیك یان لبن ئاڤاهی و هه‌ر تشته‌ك بلند وه‌كۆ عاموده‌یان نه‌ راوه‌سته‌.
3- پشتی بیڤه‌له‌رز ژی د راوه‌ستیت، هه‌ول بده‌ لسه‌ر خۆ ده‌ست ب هاژۆتنا ترۆمبێلێ بكه‌یه‌ڤه‌، چونكۆ نه‌ مه‌رجه‌ رێك شه‌ق ببن یان دار و به‌ر كه‌ڤتبنه‌ د رێ دا.

هه‌گه‌ر لبن تشته‌كێ ڤه‌ مابی:
1- ب هیچ ره‌نگه‌كێ نابیت ئاگری ئێكسه‌ر هه‌ل بكه‌ی.
2- هه‌ولا لابرنا به‌ر و ئاخ و هیچ تشته‌كێ نه‌ده‌، چونكۆ دبیت دوباره‌ هریان روو بده‌ت.
3- هه‌ول بده‌ سه‌ر و چاڤێن خۆ ب جلێن خۆ داپۆشی و ئه‌ڤه‌ دبیته‌ هاریكاره‌ك كۆ ته‌نگه‌نه‌فه‌سی بۆ ته‌ چێ نه‌بیت.
4- گه‌له‌ك بزاڤان نه‌كه‌، هه‌تا بزانی كۆ خه‌لكه‌ك یێ ب ته‌وارا وه‌ هاتی و ژنوو دشێی گازی بكه‌ی و بكه‌یه‌ هه‌وار.
ب گشتی، دڤێت ب ئارامی سه‌ره‌ده‌ریێ بكه‌ی و نه‌بیه‌ ئه‌گه‌ر بۆ خرابتركرنا ره‌وشێ و ب تایبه‌ت ل نك زارۆ و ژنان.

وەڵامێک بنووسە

پۆستی ئەلکترۆنیکەت بڵاو ناکرێتەوە . خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *