تیپگۆهێز: خەدەنگ

گەلەک بەش و جورێن ئەدەبیاتێ ھەنە کو یەک ژ وان “ئەدەبیاتێن شیرەتان” یان شیرەتمەندییە. ھەلبەت شیرەت ژ ئالیێ کەسێن ھێژا و قەدربلند ڤە تێن گۆتن یان نڤیساندن داکو سوودا وان بگھە بەشێ ھەری مەزنیێ گەنجێن کورد. یەک ژ شیرەتکارێن کورد میر جەلادەت ئالی بەدرخان بوو.

میر جەلادەت د وارێ زمانێ کوردی و خەباتا ژ بۆ کوردیتیێ دە، گەلەک شیرەتێن ھێژا ژ نفشێن گەلێ خوە رە ھشتنە و د کۆڤارێن ھاوار و رۆژا نوو دە بەلاڤ کرنە.

د ناڤ ئەدەبیاتا ملەتان دە دە، جورەک ب ناڤێ “ئەدەبیاتا شیرەتان” ھەیە. ھزرڤان، بیرمەند و کەسایەتیێن مەزن و بیرەوەر کو دنیا دیتنە و خوەدی ئەزموونێن رەنگین و مەزنن، دخوازن ب ریا ڤێ ئەدەبیاتێ و ب ریا پەند و شیرەتێن خوە سوودێ بگھینن ملەتێ خوە.

د ناڤ کوردان دە ژی کو ژ گەل و نەتەوەیێن دن بێتر ھەوجەداری پەند و شیرەتانە، ھنەک کەسێن وھا دەرکەتنە. ب تایبەتی زمانزان و فیلۆسۆفێ کورد جەلادەت ئالی بەدرخان پەندیار و شیرەتڤانەکی زانا و زیرەک بوو. وی ب ریا کۆڤارێن ھاوار و رۆژا نوو دەنگێ خوە گھاند ملەتێ خوە و شیرەت و ئامۆژگاریێن خوە ل خۆرت و کەچێن کورد بەلاڤ کر.

د وارێ زمانێ کوردی دە کو پشکا شێر ژ گوھدانا میرێ مە دبر، جەلادەت ب کەلەکەل و ھەیەجان و ب ژانەکە مەزن و کەزەبەکە شەوتی، شیرەت ل گەنجێن کورد دکر و گلی و گازنێن خوە وھا دانی زمان: “یان ھینی خوەندن و نڤیساندنا ب زمانێ خوە ببن یان نەبێژن ئەم کوردن. بێ زمان کوردیتی ژ وە رە نە روومەتە، لێ روورەشیەکە گرانە. باڤۆ ل دنیێ ژ مە کێمتر کەس نەمایە، ھەچی ملەت ھەنە تەڤدە بوونە دەولەت و ھکوومەت، خوەدان کتێب و دبستان. ب تەنێ ئەم ملەتێ کورد ب شووندە مانە. دڤێ ئەم ھینی خوەندن و نڤیساندنا زمانێ خوە ببن.”

جەلادەت بەدرخان ھەرتم دخوەست بەرێ خۆرت و کەچێن کورد بدە خەبات و تێکۆشینا ژ بۆ پێشکەتن و رزگاریا کوردستانێ و ھەول ددا خۆرتێن کورد نەکەڤن ژێر کارتێکرنا کەسێن دخوازن خۆرتان سار بکن و دلێ وان ژ کار و خەباتێ بھێلن. د ھەژمارا ١٨انا کۆڤارا ھاوارێ دە، کو سالا ١٩٣٣ان ل شاما پایتەختا سووریێ دەرکەت، جەلادەت وھا دبێژە:

“خۆرتۆ! ھۆلێ بخەبتە، یان ب خوە چێکە یان ئالیکاریا ئەوان بکە کو چێدکن، ئاڤا دکن. لێ ئەگەر تو نکاری ب خوە چێکی، نە ژی ئالیکاریا چێکرۆخان بکی ھنگێ بیێن چێکری شا و کێفخوەش ببە. ژ بەر کو ئەو ژ بۆنا تە، ژ بۆنا ملەتێ تە ھاتنە چێکرن. وەکی تو دخەبتی دەخەسکار ژ دۆرا تە کێم نابن. تو گوھ نەدە وان. خەباتا تە مینا دەنگەکییە. ما دەنگ ب پفکرنێ تێتە ڤەمراندن. کەدا تە مینا چرایەکێیە. ما چرا کەنگی ب دەنگ و پێژنێ تەمرییە. دەنگێ تە کو ژ پفکرنێ ناترسە، ئەوێ ھەر بلندتر، چرا تە کو ب پێژنێ نالەرزە ئەوێ ھەر گەشتر ببە.”

وەڵامێک بنووسە

پۆستی ئەلکترۆنیکەت بڵاو ناکرێتەوە . خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *