دەستهەلاتا نازیێن ئەلمانی سانسۆرەکا دژوار لسەر کتێبێن نڤیسەرێن جوهیان دانابوو و پڕانیان کتێبێن وان ژناڤدبرن. ئەڤە ژ بۆ پێکگەهاندن و گونجاندنا سازیێن ئەدەبی و و هونەری و رۆشنبیری و پیشەیی دگەل بنەما و سیاسەت و ئیدۆلۆژیێن نازی. لەورا دگەل وێ یەکێ ئەدەبا کومیونست و سۆشیالست و ئانارکیستان هەردەم لژێر قەدەغەکرنێ دا بوون.
ئەڤ دیاردە ل سالا ١٩٣٣ێ ژ لایێ قوتابیێن زانینگەهێ ڤە دەستپێکر، کو ب پشتەڤانیا ماموستایان و کارمەندێن باڵا یێن دەستهەلاتێ هاتبوو رێکخستن، و لسەرانسەری ئەلمانیا ل ٣٠ باژێران هاتە ئەنجامدان، و دهاتە زانین وەک کەمپینەیا “پاککرنا” وەلاتی ژ نڤیسین و کەرەسەیێن “نە هەلگرێن رۆحا ئەلمانی” کا چاوا نازیان تاڵانا جوهیان هەر ب وی رەنگی دهژمارت. کۆمێن سەرگەرم خڕڤەبوون ژ بۆ تەماشەکرنا سۆتنا کتێبێن ناڤدارێن مینا بێرتل برێخت، کارل مارکس،ئەلبێرت ئەنشتاین، سیگمۆند فروید، توماس مان، و ئەریک ریمارکی، و چەندین بیرمەند و زانایێن دیتر. نێزیک ٤٠ هزار مرۆڤان، پتریا وان ماموستا و قوتابی، ل بەرلینێ خرڤەبوون و گۆهداریا جوزێف گۆبلس کر، وەزیرێ رۆشنایی و پرۆپاکندێ یێ ناڤدار، دەما گۆتی: “رۆناکبیریا جوهیان مر، مافێ هەوەیە گلێشێ بووری پاکبکەن.”
زۆر جار دەستهەلات کەسێن هەلگرێن بۆچۆنەک رەها و توند رێگریێ و کونترۆلێ لسەر هزرا ئازاد دکەن ژبەر نە بەرژەوەندیا وان دا یە. خویایە ب هزارەهان روودانێن ب ڤی رەنگی و رەنگێن دیتر د دیرۆکێ دا هاتینە ئەنجامدان ژ بۆ بندەستکرن و نەهێلانا ئیدۆلۆژی و کلتورێ تەخەکا بێهێز. لێ هەردەم نڤیسەرێ هەلگرێ رۆناهیێ بەردەوام دمینیت لسەر خەباتا خۆ ژ بۆ پاراستنا بەهایێن راستی و جوانیێ و ژ بۆ هوشیارکرنا گەل و جڤاکی.
بێرتل برێخت ب خۆ ئێک ژ وان نڤیسەران بوو یێن پڕانیا کتێبێن وی هاتینە سۆتن، و ل داویێ ژ ئەلمانیا رەڤی ژبەر زۆرداریا نازیان. ئەڤ هەلبەستا وی ” سۆتنا کتێبان” کارڤەدانا برێختی یە بۆ وی کەمپینا مەزن یا تاڵانکرنا کتێبان ژ لایێ نازیان ڤە. د هەلبەستا خۆ دا برێخت ئاماژێ ددەتە نڤیسەرەکێ ژ وەلاتێ وی هاتیە دەرکرن کو دخازیت ئەو دگەل کتێبێن وی بهێنە سۆتن. ئەڤە چارەنڤیسێ راستگۆیانە لسەر دەستێ دیڤەلانکێن دەستهەلاتێ. فاشیست بتنێ ژ راستیێ دترسن. لێ نڤیسەرێ دلسۆتی نە ژ راستیێ و نە ژی ژ سۆتنێ دترسیت.
دەمێ رژێمێ فەرمان دای
کتێبێن قەدەغە کری بهێنە سۆتن
زۆری ل گایێن ژار هاتە کرن
عەرەبانێن تژی کتێب بکشینن ناڤ تەرمێ ئاگری،
نڤیسەرەکێ دەرکری، ئێک ژ باشترینان، حێبەتی ما
دەما چاڤێن وی ب لیستا کتێبێن هاتینە سۆتن کەتی
و کتێبێن خۆ تێدا نەدیتین. ب چەنگێن کەربگرتی
بەزی بەر مێزەیا خۆ،
نامەیەک بۆ دەستهەلاتداران نڤیسی:
من بسۆژن! خامەیێ و یێ دلسۆتی نڤیسی،
من بسۆژن، ڤێ دگەل من نەکەن!
ما هەردەم کتێبێن من راستی نەدگۆت؟
دا نوکە هوون من ب درەوین دانن!
ئەز فەرمانێ ل هەوە دکەم
من بسۆژن!
ژێدەر:
https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/book-burning
https://www.ushmm.org/collections/bibliography/1933-book-burnings